Hành trình tìm lại danh dự cho người đã khuất

(Tiếp theo và hết)

Bài 3: Danh dự liệt sĩ không thể “dừng” bằng một tờ đơn

Một liệt sĩ được Nhà nước tặng Huân chương, ghi danh trong đài tưởng niệm và lưu tên tại Cục Cán bộ, Bộ Quốc phòng, nhưng lại bị “xóa tên” chỉ vì một đơn tố cáo không rõ người viết. Câu chuyện của liệt sĩ Nguyễn Xuân Điều (xã Khúc Thừa Dụ, TP. Hải Phòng, nguyên quán xã Hồng Phúc, huyện Ninh Giang, Hải Hưng cũ) không chỉ là nỗi oan khuất của một gia đình, mà còn là lời cảnh tỉnh về những bất cập trong quy trình xét duyệt và quản lý hồ sơ người có công.

Khi hồ sơ liệt sĩ bị “xóa” dễ dàng

27 năm trước, một lá đơn tố cáo “nặc danh” gửi đến chính quyền xã Hồng Phúc đã khiến số phận của một người lính - người từng hy sinh cho Tổ quốc bị đảo lộn hoàn toàn. Không có người ký tên, không có biên bản xác minh, không có cuộc đối thoại nào với thân nhân. Nhưng chỉ sau vài tháng, chế độ liệt sĩ của ông Nguyễn Xuân Điều bị dừng, tên bị gạch khỏi danh sách liệt sĩ, khỏi nghĩa trang, khỏi cả lịch sử Đảng bộ địa phương.

Câu hỏi đặt ra là: Căn cứ pháp lý nào cho phép việc dừng chế độ liệt sĩ - một chính sách thuộc thẩm quyền Nhà nước - lại được thực hiện chỉ bằng một tờ đơn không người ký?

Theo quy định Pháp lệnh Ưu đãi Người có công (năm 1994 và sửa đổi, bổ sung 2020 và quy định của Nghị định 28/CP năm 1995 và Nghị định 131/2020/NĐ-CP hướng dẫn thi hành Pháp lệnh Ưu đãi Người có công), việc hủy bỏ công nhận liệt sĩ chỉ được thực hiện khi có kết luận sai phạm rõ ràng của cấp có thẩm quyền. Trong trường hợp ông Nguyễn Xuân Điều, chưa thấy có quyết định nào như vậy - chỉ có một “quyết định dừng chi trả” của Sở Lao động - Thương binh và Xã hội (LĐTB&XH) tỉnh Hải Dương (cũ), dựa trên báo cáo của cấp huyện.

Điều vô lý là, các hồ sơ lưu trữ của Bộ Quốc phòng vẫn thống nhất xác nhận: “Quân nhân Nguyễn Xuân Điều, sinh năm 1930, quê xã Hồng Phúc, huyện Ninh Giang, tỉnh Hải Hưng (cũ); nhập ngũ tháng 6-1953; cấp bậc thiếu úy; đơn vị Sư đoàn 325, Quân khu 4; trường hợp hy sinh: “Bị lao chết”; nơi hy sinh: K71; liệt sĩ có thân nhân là vợ Nguyễn Thị Măng”.

Bên cạnh đó, tất cả các Huân, Huy chương Nhà nước truy tặng đều ghi rõ: “Tặng cho liệt sĩ Nguyễn Xuân Điều”.

Như vậy, trong cùng một hệ thống quản lý, lại tồn tại hai thông tin trái ngược: “Hồ sơ Bộ Quốc phòng và các Huân chương Nhà nước đều ghi thông tin về liệt sĩ... Còn Sở LĐ-TB&XH Hải Dương lại xác định là “quân nhân từ trần”, căn cứ vào báo cáo số 31/BC ngày 31-8-1998 của Phòng Tổ chức - Lao động xã hội huyện Ninh Giang, dẫn tới Quyết định 406/QĐ ngày 18-9-1998 dừng trợ cấp tuất cho vợ ông.

Không chỉ vậy, các bản ghi hồ sơ giữa các cơ quan còn sai lệch cả năm sinh (1930 và 1929) và thời điểm mất (22-3-1967 và 23-3-1967), khiến việc đối chiếu giữa các cơ quan thêm rối rắm.

Đáng chú ý, Hồ sơ quản lý liệt sĩ của xã Hồng Phúc thể hiện, quý III năm 1976, cụ Nguyễn Thị Điến - mẹ đẻ ông Điều thôi hưởng trợ cấp tuất do chết. Trước đó, cụ Điến hưởng trợ cấp tuất của ông Điều theo số sổ trợ cấp tuất: 07054, số tiền hằng tháng hưởng trợ cấp tuất là 11 đồng và sau khi chết, xã Hồng Phúc điều chuyển 1 định xuất này sang cho bà Nguyễn Thị Măng - vợ ông Điều thụ hưởng.

Những mâu thuẫn này cho thấy, đây không đơn thuần là một sai sót hành chính, mà là biểu hiện của sự thiếu đồng bộ và trách nhiệm trong quản lý, lưu trữ hồ sơ quân nhân, hồ sơ liệt sĩ của các cấp. Chính sự chồng chéo ấy đã khiến một gia đình liệt sĩ phải đi gõ cửa suốt gần ba thập kỷ mà vẫn chưa nhận được một câu trả lời minh bạch và công bằng.

Khi danh dự bị thử thách - và trách nhiệm bị lãng quên

“Không có gì đau hơn việc người đã hy sinh vì đất nước lại bị nghi ngờ, bị xóa khỏi bia tưởng niệm liệt sĩ” - câu nói của bà Lê Thị Nga, con dâu liệt sĩ Nguyễn Xuân Điều, không chỉ là nỗi đau riêng của một gia đình, mà là sự xót xa chung của nhiều cựu chiến binh khi biết đến vụ việc này.

Trong hàng chục năm qua, nhiều thế hệ thân nhân liệt sĩ đã làm đơn, gửi kiến nghị đến các cấp - từ xã, huyện, tỉnh đến Bộ, rồi Văn phòng Chính phủ. Văn bản trả lời của Cục Chính sách, Cục Cán bộ (Bộ Quốc phòng) thì lại xác nhận “Quân nhân Nguyễn Xuân Điều hy sinh ngày 22-3-1967, F325 - K - Quân khu 4, thân nhân là bà Nguyễn Thị Măng”; Sư đoàn 325 có Giấy xác nhận thông tin về liệt sĩ hy sinh (từ trần) ghi thông tin thân nhân Nguyễn Thị Năng (?). Thế nhưng, thời gian qua Sở LĐTB&XH tỉnh Hải Dương (cũ) vẫn chưa phục hồi chế độ, với lý do “thiếu hồ sơ gốc và có ý kiến nghi ngờ từ cơ sở”.

Hồ sơ “gốc” ấy, theo gia đình, đã bị thất lạc từ năm 1975, khi cán bộ thương binh xã nhận hồ sơ giấy tờ giải quyết chế độ cho người có công, đã gửi về Phòng LĐTB&XH huyện Ninh Thanh (cũ) từ năm 1975 để làm các chế độ... Vậy, trách nhiệm thuộc về ai khi hồ sơ kê khai, giải quyết chế độ cho thân nhân người có công bị thất lạc, để họ chịu oan gần 30 năm?

Luật quy định: Mọi sai sót trong quản lý hồ sơ người có công là trách nhiệm của cơ quan lưu trữ và người đứng đầu đơn vị quản lý, không thể đổ lên vai gia đình. Nhưng đến nay, không có cá nhân, tổ chức nào bị xem xét trách nhiệm, hoặc làm rõ - trong khi người thân liệt sĩ vẫn lặng lẽ gửi đơn, chờ đợi từng hồi âm.

Không chỉ sai sót về thủ tục, vụ việc còn bộc lộ một lỗ hổng về đạo lý công vụ. Khi danh dự của một liệt sĩ có thể bị “dừng” bởi một tờ đơn vô danh, điều đó không chỉ xúc phạm người đã ngã xuống mà còn làm tổn thương niềm tin của những người lính còn sống.

“Những ai từng vào sinh ra tử mới hiểu được giá trị của hai chữ “liệt sĩ’. Đừng để nó bị coi nhẹ bởi sự tắc trách, vô cảm,” - một cựu chiến binh ở tỉnh Hải Dương cũ nói khi biết tin về vụ việc này.

Cần một quyết định công minh để trả lại danh dự

Với những tài liệu gia đình cung cấp - từ Huân huy chương, xác nhận của Bộ Quốc phòng, nhân chứng chiến trường và danh sách lưu tại đài tưởng niệm - có thể khẳng định: Ông Nguyễn Xuân Điều đủ cơ sở pháp lý và thực tế để được khôi phục chế độ liệt sĩ.

Vấn đề còn lại là trách nhiệm của cơ quan có thẩm quyền: Ai sẽ chủ trì xem xét, đối chiếu hồ sơ, tổ chức xác minh, và ra quyết định công khai?

Theo quy định tại Khoản 1 Điều 14, Điều 15, điểm a Khoản 1 Điều 18, Khoản 1 Điều 21..., Nghị định 131/2021/NĐ-CP hướng dẫn thi hành Pháp lệnh người có công, trong trường hợp có căn cứ xác định trước đây việc hủy bỏ hoặc dừng hưởng chế độ liệt sĩ là sai, thì các cơ quan có thẩm quyền theo quy định trên phải chủ động xem xét lại quyền lợi, phục hồi danh hiệu và thông báo rộng rãi cho thân nhân liệt sĩ.

Đó không chỉ là quy định của pháp luật, mà còn là trách nhiệm đạo lý của cơ quan có thẩm quyền đối với người đã ngã xuống vì Tổ quốc.

Như ý kiến của một số CCB: “Sai có thể sửa, nhưng danh dự của người lính thì không thể để mất. Một người đã được tặng huân huy chương ghi rõ là tặng cho “liệt sĩ” Nguyễn Xuân Điều, ghi danh ở đài tưởng niệm và có xác nhận từ Bộ Quốc phòng - việc chậm phục hồi danh hiệu liệt sĩ là điều không thể chấp nhận”.

Hành trình đi tìm công lý cho liệt sĩ Nguyễn Xuân Điều đã kéo dài gần 30 năm. Người cha mất, người mẹ mất, con trai mất, chỉ còn người cháu nội - chị Nguyễn Thị Thùy và bà Lê Thị Nga - con dâu ông Điều - kiên trì đi tìm lại danh dự cho ông, cho cha chồng mình. Đó không chỉ là hành trình của một gia đình, mà là phép thử về niềm tin của nhân dân đối với chính sách “đền ơn đáp nghĩa” mà Đảng, Nhà nước luôn khẳng định.

Đã đến lúc các cơ quan chức năng TP. Hải Phòng (mới) cần chủ động rà soát, đối chiếu lại toàn bộ hồ sơ, mời đại diện Bộ Quốc phòng, Bộ Nội vụ phối hợp xác minh, phục hồi danh hiệu và chế độ liệt sĩ cho quân nhân Nguyễn Xuân Điều - để khép lại một nỗi oan, và cũng để củng cố niềm tin của người dân vào công lý.

Danh dự của người đã ngã xuống là thiêng liêng. Nó không thể bị “dừng” chỉ bằng một tờ đơn “nặc danh” và hơn nữa là hai Huân huy chương hạng Nhất của Nhà nước ta tặng cho liệt sĩ Nguyễn Xuân Điều đến nay chắc chắn chưa có cấp thẩm quyền nào hủy bỏ, thu hồi, làm rõ!