TỪ BẤT CẦN CHỐNG ĐỐI, ĐẾN HY VỌNG ĐỒNG HÀNH: DẤU ẤN CỦA NGƯỜI THẦY THUỐC MẶC QUÂN PHỤC CÔNG AN.

Kỳ I: Không chỉ có tường cao với nội quy kỷ luật

Từ những quả cam trong túi y tế

Trại giam số 6 – Bộ Công an (gọi tắt là Trại số 6) thuộc địa phận xã Hạnh Lâm, tỉnh Nghệ An. Trại có 4 phân trại, với hơn 5.000 phạm nhân đang thi hành án. Bên cạnh lực lượng cán bộ, chiến sĩ làm nhiệm vụ bảo đảm an ninh, trật tự thi hành án, Trại số 6 còn có Đội Y tế – Môi trường gồm 16 cán bộ.

Một buổi sáng chúng tôi có mặt tại Phân trại số 1, trời miền sơn cước đang mưa dầm, gió lạnh quẩn quanh trên những dãy nhà giam. Ở cổng trại, cán bộ đang làm thủ tục tiếp nhận mấy chục phạm nhân mới chuyển từ các tỉnh phía Bắc vào thi hành án. Cùng với hồ sơ pháp lý, tất cả phạm nhân đều phải được lấy máu test HIV trước khi “nhập trại”.

Trong căn phòng nhỏ, hai cán bộ Công an khoác blouse trắng kiên nhẫn làm việc. Họ thận trọng luồn kim vào tĩnh mạch dưới cánh tay chi chít hình xăm. Nhìn những hình xăm loang lổ, dữ dội ấy, bất chợt tôi tự hỏi: Liệu bác sĩ ở một bệnh viện bình thường, có đủ bình tĩnh để làm việc trong điều kiện như vậy, ngày này qua ngày khác?

Quá trưa, việc lấy máu test nhanh HIV cho số phạm nhân mới hoàn tất. Trung tá, bác sĩ Nguyễn Doãn Tình – người đã có 21 năm công tác tại Trại số 6 – chia sẻ: “Dù phạm nhân đã có hồ sơ y tế về các bệnh lây nhiễm, nhưng khi đến đây, tất cả đều phải được test lại, để khẳng định chắc chắn trước khi nhập trại”. Nhờ chủ động kiểm soát chặt chẽ nên nhiều năm qua, Trại số 6 không phát sinh ca nhiễm HIV mới do lây nhiễm chéo trong trại.

Hiện toàn trại có khoảng 150 phạm nhân nhiễm HIV. Điều đáng nói, là khoảng 40% trong số này chỉ được phát hiện nhiễm bệnh khi bị bắt giam, xét xử, hoặc qua xét nghiệm trước khi nhập trại. Nhiều người từng được test trước đó nhưng vẫn âm tính vì đang trong “giai đoạn cửa sổ” của bệnh.

Hầu hết phạm nhân, khi nhận thông báo mình nhiễm HIV, đều bị sốc nặng. Đối diện với tình trạng nhiễm bệnh và án phạt tù dài phía trước, nhiều người rơi vào tâm trạng bất cần, coi thường kỷ luật, sử dụng chính bệnh tật của mình như một thứ “vũ khí”, nghĩ rằng “không còn gì để mất”.

Bác sĩ Tình kể lại một trường hợp khó quên: “Có một phạm nhân còn khá trẻ, án phạt 16 năm, chuyển từ một trại giam ở Hà Nội vào. Khi biết mình nhiễm HIV, anh ta dùng nửa chiếc bàn chải đánh răng mài dẹt, tự gây chảy máu rồi biến nó thành ‘vũ khí’ đe dọa cán bộ và phạm nhân khác. Sau khi lực lượng vũ trang khống chế và cách ly an toàn, chúng tôi mới tiếp cận dần. Phải qua rất nhiều lần trò chuyện, vừa giải thích, vừa lắng nghe, cuối cùng anh ta mới chịu uống viên thuốc ARV đầu tiên”.

Những viên thuốc hôm đó, không chỉ là thuốc điều trị mà còn là ngưỡng cửa đầu tiên để quay lại với hy vọng sống. Nhiều năm sau, nhờ uống thuốc đều đặn, được chăm sóc y tế, phạm nhân này vẫn khỏe mạnh, cải tạo tốt và trở thành tuyên truyền viên tích cực về phòng, chống HIV trong trại giam. Chỉ ít năm nữa, anh ta sẽ mãn hạn tù, trở lại đời thường với một tâm thế khác.

Nhiệm vụ của Đội Y tế – Môi trường Trại số 6, trong đó có bác sĩ Tình, là đưa phạm nhân/bệnh nhân HIV từ trạng thái sốc, bất cần, hung hãn sang tâm thế hợp tác điều trị, chủ động phòng tránh lây nhiễm cho người khác. Nghe qua tưởng đơn giản, nhưng mỗi trường hợp là một câu chuyện tâm lý riêng, cần rất nhiều kiên nhẫn và sự thấu hiểu.

Thông báo kết quả nhiễm HIV cho phạm nhân vì thế cũng phải hết sức thận trọng. Cán bộ y tế phải nghiên cứu kỹ hồ sơ, hoàn cảnh gia đình, tính cách từng người để chọn cách nói phù hợp, hạn chế tối đa nguy cơ sốc, kích động, tự hủy hoại bản thân hoặc chống đối.

Thời gian đầu dùng thuốc ARV, nhiều phạm nhân/bệnh nhân bị hoang tưởng, bất an, dễ rơi vào trạng thái tiêu cực. Lúc này, vai trò giám sát, động viên của người thầy thuốc vô cùng quan trọng.

Vì vậy, cứ 20 giờ tối, các thầy thuốc công an lại vào tận buồng giam phát thuốc, hỏi han, trò chuyện. Trong chiếc túi y tế của Trung tá Tình mang theo, ngoài thuốc ARV còn có những quả cam, chai nước chanh pha sẵn – những món quà nhỏ nhưng chứa đựng sự quan tâm, nhắc họ rằng vẫn còn người coi trọng sức khỏe và sinh mạng của họ.

Đến chiếc bao cao su trong hộp thuốc.

Phân trại số 4 của Trại giam số 6 đóng trên địa bàn xã Nam Thanh, tỉnh Nghệ An, hiện có hơn 1.500 phạm nhân nam đang thi hành án. Công tác khám, chữa bệnh, trong đó có điều trị và tư vấn cho 20 phạm nhân/bệnh nhân HIV, do hai thầy thuốc Công an nhân dân – một nam, một nữ – đảm trách.

Gây ấn tượng đặc biệt với chúng tôi là Đại úy, y sĩ Cao Thị An. Chị đã có hơn 13 năm gắn bó với công việc thầy thuốc trong môi trường đặc biệt này. Ở nơi vốn được coi là “điểm dừng bắt buộc” của những cuộc đời lầm lỡ, người phụ nữ với gương mặt hiền dịu, pha chút thiện lương ấy vẫn lựa chọn ở lại, kiên trì làm công việc mà không phải ai cũng đủ sức đảm nhận.

Tôi hỏi chị: “Bình thường phạm nhân đã sẵn “máu nổi loạn”, khi biết mình nhiễm HIV, chắc sự chống đối còn dữ dội hơn. Vậy làm sao để họ chịu hợp tác điều trị, chịu nghe lời chị?”. Không trả lời trực tiếp, Đại úy An kể một câu chuyện: “Có một phạm nhân/bệnh nhân HIV cải tạo tốt, uống thuốc đều nên được chuyển từ Phân trại số 1 xuống đây. Trong một lần nghe tin xấu từ gia đình, anh ta bất ngờ chống đối. Đêm đến, cứ đúng 23 giờ – trùng với ngày trực của tôi – là anh ta kêu cấp cứu. Tất nhiên anh ta chẳng đau gì, chỉ là nổi loạn. Khi vào khám xong ra khỏi buồng giam, vừa đến gần cổng trại là tiếng kêu cấp cứu lại vang lên. Cứ thế, một đêm tôi phải vào ra nhiều lần. Ngày hôm sau, rồi hôm sau nữa, điệp khúc đó vẫn lặp lại. Tôi vẫn kiên nhẫn quay lại buồng giam mỗi lần anh ta kêu cấp cứu”.

Đến đêm thứ tư, khi tiếng kẻng báo thức vang lên, chị nói với phạm nhân: “Trời sáng rồi, anh cố chợp mắt một chút để tôi về. Con trai tôi còn đang chờ mẹ ở bệnh viện…”. Trở về phòng riêng, chị vội thay quân phục, tất tả đến bệnh viện với đứa con trai 3 tuổi đang sốt nhiều ngày liền.

Có lẽ chính sự kiên nhẫn, chân thành và cách lắng nghe xuất phát từ trái tim người mẹ, người thầy thuốc ấy đã làm tan chảy sự lỳ lợm, chống đối trong phạm nhân kia. Anh ta hiểu ra rằng phía sau những bộ quân phục kia cũng là những con người có gia đình, có con nhỏ, vẫn sẵn sàng thức trắng đêm vì sức khỏe của mình.

Rồi từ cái đêm đó, phạm nhân/bệnh nhân này hoàn toàn thay đổi thái độ, chấp hành tốt nội quy trại giam, uống thuốc ARV đầy đủ, đúng giờ. Vài năm sau, anh được tha tù trước thời hạn và trở thành “đồng đẳng viên” tích cực trong hoạt động tuyên truyền phòng, chống HIV tại Nghệ An.

Không chỉ dành tâm sức cho phạm nhân, đội ngũ thầy thuốc trại giam còn chú trọng tư vấn cho thân nhân, nhất là vợ của phạm nhân/bệnh nhân HIV. Mở chiếc hộp đựng thuốc trên bàn, Đại úy An cầm lên mấy chiếc bao cao su và giải thích: “Khi phạm nhân được thăm gặp riêng với vợ, tôi luôn gặp người vợ trước để tư vấn. Vừa động viên để họ không kỳ thị chồng, vừa hướng dẫn kiến thức tự bảo vệ, phòng tránh lây nhiễm HIV”.

Những chiếc bao cao su trong hộp thuốc của chị, vì thế mang theo hai lớp ý nghĩa: Vừa là phương tiện bảo vệ sức khỏe, vừa là lời nhắc nhở về trách nhiệm với người mình yêu thương.

Ở Phân trại số 4, cán bộ y tế và Ban Giám thị hiểu rõ: Tuyên truyền về HIV không thể chỉ bằng khẩu hiệu, con số khô khan, mà phải bằng câu chuyện thật, con người thật. Bởi vậy, trong các đợt tuyên truyền phòng, chống HIV của trại số 6, các phạm nhân/bệnh nhân đã từng cải tạo tại đây, được mời về chia sẻ.

Họ là minh chứng sống cho thông điệp: “HIV là bệnh mãn tính, không phải dấu chấm hết”. Nhờ đó, nhiều phạm nhân/bệnh nhân HIV trong trại bớt sợ hãi, bớt buông xuôi, chủ động điều trị và giữ gìn sức khỏe.

Đón đọc kỳ II: Lặng thầm giữ lửa sống sau song sắt