“Thượng tôn pháp luật - Trách nhiệm công vụ: Nhìn từ vụ Brotex Việt Nam kiện Hải quan Tây Ninh”

(Tiếp theo kỳ trước)

Kỳ 3: Không thể biện minh bằng sự cứng nhắc

Trách nhiệm của cơ quan quản lý không chỉ là thu đúng, thu đủ, mà còn là bảo đảm công bằng, minh bạch, đúng pháp luật cho doanh nghiệp. Vụ việc liên quan đến Công ty TNHH thương mại Brotex (Brotex Việt Nam) trong quá trình xác định trị giá hải quan đang cho thấy nhiều vấn đề cần được nhìn nhận một cách khách quan, khoa học và đúng tinh thần cải cách trong hoạt động quản lý nhà nước.

Doanh nghiệp có sai sót kế toán – nhưng không làm thay đổi bản chất giao dịch

Ngày 31-10-2025, tại Chi cục Hải quan khu vực XVII đã diễn ra buổi làm việc giữa Tổ kiểm tra - rà soát của cơ quan Hải quan do ông Nguyễn Vũ Linh - Phó đội trưởng Đội Phúc tập và Kiểm tra sau thông quan làm Tổ trưởng, cùng 9 thành viên của đoàn kiểm tra; phía doanh nghiệp là ông Zhu Xiao Kun - Trợ lý Tổng giám đốc (thừa ủy quyền của ông Yeung Wai San - Chủ tịch HĐQT Brotex Việt Nam), cùng người phiên dịch Mai Trần Thanh Hoàng.

Cuộc họp nhằm làm rõ các kiến nghị của Báo CCB Việt Nam về việc xử lý, giải quyết khiếu nại của Brotex Việt Nam liên quan đến việc áp dụng Phương pháp 4 - trị giá khấu trừ đối với 8.505 dòng hàng nhập khẩu của doanh nghiệp.

Theo Biên bản làm việc, phía Brotex Việt Nam đã cung cấp hồ sơ, chứng từ và các công văn giải trình (số BROTM/304 và BROTM/305) khẳng định rằng: “Hàng hóa nhập khẩu đã được bán thực tế tại Việt Nam, có hóa đơn, chứng từ và dữ liệu bán hàng đầy đủ; việc hạch toán tài khoản 1561 (giá mua hàng hóa) và 641 (chi phí bán hàng) có sai sót nhỏ về kỹ thuật kế toán, nhưng không ảnh hưởng đến tính chính xác của báo cáo tài chính và trị giá giao dịch. Doanh nghiệp đề nghị tiếp tục được áp dụng Phương pháp 4 theo đúng Điều 10 Thông tư 39/2015/TT-BTC, vì không thuộc các trường hợp bị loại trừ”.

Tổ kiểm tra của Chi cục Hải quan khu vực XVII ghi nhận rằng: Theo Điều 29 Thông tư 200/2014/TT-BTC, tài khoản 1561 được dùng để phản ánh trị giá hiện có và tình hình biến động của hàng hóa mua vào - đã nhập kho. Tuy nhiên, Brotex Việt Nam không có kho chứa hàng, thực hiện mua và bán thẳng, không theo dõi báo cáo xuất - nhập - tồn, nên việc hạch toán trực tiếp vào 1561 là không đúng quy định.

Tổ kiểm tra viện dẫn rằng, trong trường hợp bán hàng không qua kho, doanh nghiệp phải hạch toán theo Điểm 3.3, Khoản 3, Điều 19 Thông tư 200/2014/TT-BTC: Ghi nhận vào tài khoản 632 - giá vốn hàng bán, đồng thời phản ánh thuế GTGT được khấu trừ vào tài khoản 133, thay vì ghi vào tài khoản 1561.

Về phương thức bán hàng, theo Công văn số BROTM/304 ngày 19-9-2019, Brotex Việt Nam mua hàng từ Công ty mẹ và giao theo điều kiện DAP. Tuy nhiên, Tổ kiểm tra cho rằng DAP chỉ là điều kiện giao hàng - quy định trách nhiệm, rủi ro giữa bên mua - bên bán, không đồng nghĩa hàng gửi tại kho Công ty mẹ là hàng tồn kho của Brotex Việt Nam. Do đó, việc hạch toán vào tài khoản 156 là chưa phù hợp. Ngoài ra, Brotex cũng bị nhắc lỗi hạch toán khoản phạt hành chính 1,5 triệu đồng vào tài khoản 641, trong khi đúng ra phải đưa vào tài khoản 811 - chi phí khác.

Tổ kiểm tra khẳng định, việc khấu trừ trị giá hải quan phải dựa trên dữ liệu kế toán, chứng từ hợp pháp và phản ánh đúng chuẩn mực kế toán Việt Nam theo khoản 4 Điều 10 Thông tư 39/2015/TT-BTC.

Áp dụng sai phương pháp trị giá – không thể “lấy cái sai này sửa cái sai khác”

Trước đó, trong Quyết định giải quyết khiếu nại lần 2 của Tổng cục Hải quan (nay là Cục Hải quan, Bộ Tài chính), cơ quan cấp trên đã chỉ rõ nhiều sai sót trong việc xác định trị giá tính thuế của Cục Hải quan Tây Ninh và yêu cầu phải xác định lại. Tuy nhiên, quá trình thực thi quyết định, dù Brotex Việt Nam đã cung cấp đủ bằng chứng cho thấy sai sót kế toán chỉ mang tính kỹ thuật, không làm thay đổi bản chất trị giá giao dịch, nhưng cơ quan hải quan vẫn khăng khăng rà soát lại dữ liệu và thực tế bán hàng nội địa, gây thêm vướng mắc.

Ông Nguyễn Vũ Linh - Phó đội trưởng Đội Phúc tập và Kiểm tra sau thông quan, vẫn cho rằng việc Brotex Việt Nam hạch toán không đúng là cơ sở để loại trừ phương pháp trị giá khấu trừ. Tuy nhiên, theo giới chuyên môn, việc viện dẫn Khoản 4, Điều 10 Thông tư 39/2015/TT-BTC để bác bỏ phương pháp này là chưa đầy đủ và chưa toàn diện.

Luật sư Phan Thị Tĩnh (Đoàn Luật sư TP. Hà Nội) phân tích: “Nếu Brotex Việt Nam hạch toán sai theo Thông tư 200 thì cơ quan có thẩm quyền xử phạt là cơ quan thuế, không phải hải quan. Việc hạch toán nội bộ không thể là căn cứ để thay đổi bản chất trị giá giao dịch - đây là nguyên tắc rất rõ trong Thông tư 39”. Thông tư 200 chỉ điều chỉnh nghiệp vụ kế toán doanh nghiệp, trong khi Thông tư 39 quy định cụ thể trình tự 6 phương pháp xác định trị giá hải quan. Hải quan Tây Ninh đã “đảo ngược logic pháp lý” khi lấy sai sót kế toán để thay đổi phương pháp xác định trị giá - điều này vượt ra ngoài phạm vi chuyên ngành hải quan.

Thực tế, với điều kiện mua bán theo DAP (Delivered At Place), hàng hóa được chuyển giao quyền sở hữu tại điểm giao, không phụ thuộc việc hàng có nhập kho hay không. Do đó, việc cho rằng “không có kho” đồng nghĩa “không có hàng” là cách hiểu cứng nhắc, làm sai lệch bản chất giao dịch thương mại.

Luật sư Tĩnh nhấn mạnh: “Nếu tiếp tục áp dụng phương pháp trị giá tính toán thay cho trị giá khấu trừ, sự chênh lệch thuế sẽ rất lớn. Điều này không chỉ gây thiệt hại cho doanh nghiệp mà còn có dấu hiệu phớt lờ kết luận của cấp trên, trái với tinh thần Khoản 1, Điều 6 Luật Khiếu nại 2011, quy định rõ cấm mọi hành vi cản trở, gây phiền hà cho người khiếu nại”.

Giữ kỷ cương, tạo niềm tin - không thể biện minh bằng sự cứng nhắc

Lập luận của Tổ kiểm tra trong Biên bản ngày 31-10 dường như không khác biệt đáng kể so với quan điểm trước đó của Cục Hải quan Tây Ninh (cũ). Cụ thể, phần kết luận của ông Nguyễn Vũ Linh cho rằng: “Việc Công ty hạch toán không đúng như đã nêu, căn cứ Khoản 4, Điều 10 Thông tư 39/2015/TT-BTC, Cục Hải quan Tây Ninh không áp dụng phương pháp trị giá khấu trừ để xác định trị giá tính thuế là có cơ sở”.

Tuy nhiên, nhiều ý kiến cho rằng cách lập luận này đang đánh giá bản chất giao dịch thương mại theo góc độ kế toán nội bộ, trong khi nhiệm vụ của cơ quan hải quan là xác định trị giá hải quan để tính thuế - được điều chỉnh bởi Thông tư 39/2015/TT-BTC.

Việc “dịch chuyển trọng tâm” từ kiểm tra trị giá hải quan sang kiểm tra hạch toán kế toán không chỉ làm lệch chức năng chuyên môn mà còn gây xói mòn niềm tin vào sự công tâm, minh bạch trong quản lý nhà nước.

Do đó, vấn đề này cần được Cục Hải quan hoặc Bộ Tài chính sớm có hướng dẫn thống nhất, đảm bảo việc thực thi pháp luật không bị “phân mảnh” theo cách hiểu riêng của từng đơn vị. Cải cách hành chính không chỉ nằm ở thủ tục nhanh gọn, mà phải thể hiện ở tư duy phục vụ, hành động vì niềm tin của doanh nghiệp và người dân.

Thay lời kết: Khi công lý được nhìn bằng con mắt công tâm

Chuỗi bài “Thượng tôn pháp luật - Trách nhiệm công vụ: Nhìn từ vụ Brotex “kiện” Hải quan Tây Ninh” không chỉ phản ánh một vụ việc cụ thể, mà gửi gắm thông điệp: Trong xã hội pháp quyền, mọi hành vi thực thi công vụ đều phải đặt người dân và doanh nghiệp vào trung tâm phục vụ. Công bằng pháp lý không thể đạt được nếu người thực thi quyền lực nhà nước chỉ nhìn sự việc qua “khuôn cứng” của văn bản mà quên mất tinh thần cải cách, tính nhân đạo và sự hợp lý.

Khi mỗi cán bộ công quyền hiểu rằng một quyết định hành chính công tâm có thể củng cố niềm tin hàng nghìn người dân, thì nền hành chính đó đang trưởng thành và tiến gần hơn tới mục tiêu “Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân”.

Do đó, qua vụ việc này hơn bao giờ hết - chính phía Cục Hải quan và Bộ Tài chính cần trực tiếp rà soát lại vụ việc Brotex kiến nghị - không nên để chính đơn vị đang bị “khiếu kiện” rà soát, báo cáo, kết luận!