Chuyện ít biết ở cơ quan quyền lực Nhà nước cao nhất

(Tiếp theo kỳ trước)

Bài 4: Đổi mới và đột phá công tác lập pháp

Trong suốt chiều dài hình thành và phát triển, Quốc hội (QH) Việt Nam luôn coi trọng vai trò lập pháp, với mục tiêu xây dựng một hệ thống pháp luật đồng bộ, minh bạch và phù hợp với thực tiễn. Đặc biệt, trong mấy năm gần đây, công tác lập pháp đã có nhiều đổi mới và đột phá, góp phần tháo gỡ điểm nghẽn, nút thắt về thể chế để cùng toàn Đảng, toàn dân thực hiện thắng lợi mọi mục tiêu trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

Lập pháp - hoạt động quan trọng và đặc trưng nhất của QH

Lập hiến và lập pháp là một trong những hoạt động quan trọng và đặc trưng nhất của Quốc hội Việt Nam. Chức năng này đã được thể hiện xuyên suốt qua các bản Hiến pháp năm 1946, 1959, 1980, 1992 và Hiến pháp năm 2013. Hiến pháp năm 1946 quy định nguyên tắc chung “Nghị viện nhân dân đặt ra các pháp luật”. Bốn bản Hiến pháp sau đó (năm 1959, 1980, 1992 và 2013) đều khẳng định QH là cơ quan lập hiến và lập pháp.

Hiến pháp năm 2013 (hiện hành) hiến định QH là cơ quan làm Hiến pháp, sửa đổi Hiến pháp, làm luật, sửa đổi luật. Luật, bộ luật là văn bản quy phạm pháp luật do QH ban hành và được Chủ tịch nước công bố, có hiệu lực pháp lý cao nhất sau Hiến pháp. Luật phải phù hợp với Hiến pháp, mọi văn bản pháp luật dưới luật phải phù hợp với Hiến pháp và luật.

Trên thực tế, quy định nói trên của Hiến pháp được thực hiện khá chặt chẽ, cụ thể theo trình tự như sau:

Hằng năm, trên cơ sở đề nghị của các cơ quan, tổ chức, cá nhân có quyền trình dự án luật, pháp lệnh, Ủy ban Thường vụ Quốc hội (UBTVQH) lập và trình QH xem xét, quyết định chương trình xây dựng luật, pháp lệnh. Trên cơ sở đó, UBTVQH phân công, chỉ đạo, đôn đốc và giám sát các cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan thực hiện chương trình này. Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban của QH, bên cạnh việc thẩm tra các dự án luật, pháp lệnh, còn dành nhiều thời gian, công sức cho việc chỉnh lý, hoàn thiện các dự án luật trên cơ sở ý kiến của các vị đại biểu Quốc hội (ĐBQH), ý kiến của nhân dân, của các cơ quan, tổ chức hữu quan.

Để phục vụ cho công tác này, Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban của QH đã tham gia ngay từ đầu vào quá trình xây dựng dự án luật. UBTVQH với tư cách là cơ quan chuẩn bị và chủ trì kỳ họp QH, thường xuyên cho ý kiến đối với các dự án luật, pháp lệnh. Giữa hai kỳ họp, các đoàn ĐBQH đã tổ chức các hội nghị để trao đổi, thảo luận và lấy ý kiến của các đối tượng có liên quan. Ý kiến của ĐBQH là cơ sở quan trọng mang tính quyết định trong việc hoạch định chính sách, chỉnh lý và hoàn thiện từng nội dung của dự án luật. Theo trình tự này, QH đã nắm trọn quyền lập pháp.

Bước tiến dài trong công tác lập pháp

 Gần 80 năm qua, QH Việt Nam luôn coi trọng vai trò lập pháp và có những bước tiến dài trong công tác này. Tuy nhiên, lĩnh vực lập pháp vẫn đang là điểm nghẽn cản trở sự phát triển của đất nước. Phát biểu trong ngày khai mạc Kỳ họp thứ 8, QH khóa XV (tháng 10-2024), Tổng Bí thư Tô Lâm đã khẳng định: “Trong 3 điểm nghẽn lớn nhất hiện nay là thể chế, hạ tầng và nhân lực thì thể chế là điểm nghẽn của điểm nghẽn. Chất lượng xây dựng, hoàn thiện pháp luật chưa đáp ứng nhu cầu của thực tiễn, một số luật mới ban hành đã phải sửa đổi, các quy định chưa thực sự đồng bộ, còn chồng chéo, nhiều quy định còn khó khăn, cản trở việc thực thi, gây thất thoát, lãng phí các nguồn lực, chưa tạo môi trường thực sự thuận lợi để thu hút các nguồn lực của các nhà đầu tư trong và ngoài nước, khơi thông nguồn lực ở trong dân...”.

Để khơi thông “điểm nghẽn” này, từ đầu nhiệm kỳ đến nay, QH khóa XV đã có sự đổi mới căn bản và có những bước đột phá quan trọng trong công tác lập pháp. Các luật mới được thông qua đã chuyển mạnh từ luật thiên về quản lý sang kết hợp hài hòa giữa quản lý hiệu quả với kiến tạo phát triển, khuyến khích đổi mới sáng tạo, kiên quyết từ bỏ tư duy “không quản được thì cấm”, như Luật Đầu tư công (sửa đổi) chuyển thẩm quyền điều chỉnh Kế hoạch đầu tư công trung hạn vốn ngân sách trung ương từ Ủy ban Thường vụ QH cho Thủ tướng Chính phủ; chuyển thẩm quyền quyết định chủ trương đầu tư dự án nhóm B, nhóm C từ Hội đồng nhân dân các cấp cho Ủy ban nhân dân các cấp... Luật sửa đổi 9 Luật giao Chính phủ quyết định phân bổ, sử dụng khoản chi của ngân sách trung ương chưa phân bổ và Ủy ban nhân dân các cấp quyết định khoản chưa phân bổ vốn ngân sách địa phương...

Đặc biệt, hầu hết các luật mới được thông qua đều ngắn gọn, rõ ràng, chỉ quy định vấn đề thuộc thẩm quyền của QH, tạo điều kiện thuận lợi, giao quyền chủ động cho Chính phủ, bảo đảm sự linh hoạt và hiệu quả trong quản lý. Theo đó, các cơ quan đã rà soát, thống nhất cao về việc lược bỏ khỏi dự thảo luật quy định thuộc thẩm quyền của Chính phủ, các bộ, cơ quan ngang bộ và cơ quan khác; không luật hóa nội dung nghị định, thông tư; đối với vấn đề cụ thể còn đang trong quá trình vận động, chưa ổn định thì luật chỉ quy định khung và giao cho Chính phủ quy định chi tiết, bảo đảm linh hoạt trong điều hành, đáp ứng yêu cầu thực tiễn. Vì vậy, số lượng chương, điều, khoản trong dự thảo luật sau khi tiếp thu, chỉnh lý đã giảm đáng kể so với dự thảo luật trình ban đầu, như Luật Điện lực giảm 49 điều, Luật Việc làm giảm 36 điều...

Cũng nhờ có sự đổi mới và đột phá này mà số lượng các luật, bộ luật, nghị quyết tại QH được xem xét, thông qua tăng rất nhanh trong mỗi kỳ họp, đáp ứng yêu cầu của cử tri và đất nước trong tiến trình bước sang kỷ nguyên mới – kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

Kỳ họp thứ 9, QH khóa XV bế mạc vào ngày 27-6-2025 thông qua được 34 luật, chiếm 52,3% tổng số luật được ban hành tại 17 kỳ họp của nhiệm kỳ khóa XV; thông qua 14 nghị quyết quy phạm pháp luật và cho ý kiến 6 dự án luật. Hầu hết các luật, nghị quyết thông qua đều đạt được sự đồng thuận rất cao của các vị ĐBQH. Đặc biệt, QH thảo luận và thông qua Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp với tỷ lệ đồng thuận tuyệt đối của ĐBQH, cùng với nhiều luật, nghị quyết đồng bộ, tạo cơ sở pháp lý cho việc đổi mới, sắp xếp bộ máy chính quyền địa phương 2 cấp.

Đại biểu Hà Sỹ Đồng (đoàn Quảng Trị) đánh giá: “Đây là một kỳ họp có lẽ là lịch sử nhất của QH Việt Nam, với một khối lượng công việc lớn nhất và có tầm vóc nhất”. Đại biểu nhấn mạnh đến việc QH đã xem xét và thông qua nhiều dự án luật quan trọng, trong đó có sửa đổi Hiến pháp 2013 và các luật liên quan đến việc sắp xếp lại chính quyền địa phương hai cấp, bỏ cấp trung gian, sáp nhập địa giới hành chính. Điều này không chỉ giúp nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước, mà còn đảm bảo tính hợp hiến, phù hợp thông lệ quốc tế và yêu cầu cải cách trong nước.

Ngày 20-10-2025, Kỳ họp thứ 10 - Kỳ họp cuối cùng của nhiệm kỳ QH khóa XV đã khai mạc. Tại kỳ họp này, QH sẽ xem xét, thông qua hơn 50 dự luật, nghị quyết, trong đó nhiều luật và nghị quyết rất quan trọng nhằm thể chế hóa kịp thời chủ trương mới của Trung ương. Theo Chủ tịch QH Trần Thanh Mẫn, “đây là khối lượng công việc lập pháp lớn nhất từ đầu nhiệm kỳ, vượt xa so với Kỳ họp thứ 9”.

Dấu ấn mồ hôi, công sức, trí tuệ trong từng đạo luật

Mới đây, phát biểu tại cuộc gặp mặt các ĐBQH qua các thời kỳ nhân kỷ niệm 80 năm Quốc hội Việt Nam, Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh: “Trong mỗi đạo luật, mỗi nghị quyết có dấu ấn mồ hôi, công sức, trí tuệ tập thể của biết bao thế hệ đại biểu; là kết tinh của những chuyến đi cơ sở sống với nhân dân, thở với nhịp thở của nhân dân, những phiên thảo luận nhiều ngày, những câu chữ được cân nhắc kỹ càng để vừa đảm bảo tính hợp hiến, hợp pháp, vừa đảm bảo tính khả thi, hiệu quả, tinh gọn, sáng rõ”.

Thực tế theo dõi hoạt động của QH nhiều năm, chúng tôi thấy việc các ĐBQH làm việc buổi tối, ngày nghỉ là... bình thường. Để xây dựng hoặc thẩm tra, góp ý dự án luật, các đại biểu phải tìm đọc, nghiên cứu rất nhiều tài liệu, lắng nghe ý kiến của cử tri, đặc biệt là những người chịu tác động nếu luật được ban hành.

Trong Kỳ họp thứ 9 vừa qua, QH làm việc tất cả các ngày thứ bảy, chỉ nghỉ duy nhất một ngày thứ 7 là ngày 21-6, các cơ quan của QH làm việc tất cả các ngày chủ nhật và cả buổi tối, với không khí hết sức khẩn trương để kịp tiến độ và đáp ứng chất lượng công việc.

Phát biểu bế mạc Kỳ họp thứ 9, QH khóa XV, Chủ tịch QH Trần Thanh Mẫn xúc động: “Trân trọng cảm ơn các vị ĐBQH đã tận tụy hết lòng, toàn tâm, toàn ý với công việc, ủng hộ chủ trương đổi mới trong xây dựng pháp luật, sẵn sàng làm việc cả các ngày thứ bảy và ngoài giờ hành chính; thảo luận sôi nổi, dân chủ, thẳng thắn, sâu sắc, đúng trọng tâm, với tình cảm, tâm huyết, trách nhiệm thực sự trước đất nước, trước nhân dân, sẵn sàng cống hiến và tin tưởng vào tương lai tươi sáng của dân tộc”.

(Còn nữa)