Người cựu chiến binh tàu không số với những việc làm tri ân đồng đội

Tháng 2-1964, ông Đỗ Xuân Đán xung phong nhập ngũ vào Trung đoàn 170 - Quân chủng Hải quân. Tháng 5-1964, ông được điều về Tiểu đoàn K35, thuộc Đoàn 125 (nay là Lữ đoàn 125) - Quân chủng Hải quân để huấn luyện, chuẩn bị lực lượng bổ sung xuống tàu. Đầu tháng 9-1964, ông Đán được biên chế về Tàu T100 với nhiệm vụ là pháo thủ ở vị trí số 5 (sau đài chỉ huy). Tháng 12-1965, ông cùng con tàu và đồng đội tập kết tại bến K15 (Đồ Sơn, Hải Phòng) để nhận hàng. Đây là chuyến đi vào miền Nam đầu tiên của ông. Rồi trong một đêm tối trời, gió mùa Đông Bắc thổi mạnh, Tàu T100 lặng lẽ rời bến K15, nhằm hướng Nam thẳng tiến.

Khi tàu vào đến đảo Hòn Khoai (Cà Mau), lúc đó khoảng 22 giờ đêm và cách bờ 8-10 hải lý thì xuất hiện tàu địch ngăn chặn. Chúng gọi loa, chiếu đèn pha kiểm tra. Trên trời, máy bay C130 thả pháo sáng khiến mặt biển sáng như ban ngày. Tuy vậy, Tàu T100 vẫn bình tĩnh giữ hướng đi, tiến về phía vịnh Thái Lan, tới hải phận quốc tế, vượt khỏi tuyến tuần tra trên biển của lực lượng Hải quân ngụy. Những ngày sau đó, Tàu T100 liên tục bị máy bay, tàu chiến địch theo dõi, giám sát nghiêm ngặt, thậm chí một tàu khu trục của Mỹ còn khiêu khích chạy cắt ngang mũi tàu và đâm thẳng vào mạn trái tàu nên việc tiếp cận vào bờ hết sức khó khăn. Trong tình thế đó, Tàu T100 được lệnh quay về. Chuyến đi đó, Tàu T100 không vào được bến để trả hàng nhưng đã trở về nơi xuất phát an toàn.

Cuối tháng 4-1966, Tàu T100 lại được lệnh nhận hàng và tiếp tục đi làm nhiệm vụ. Sau 7 ngày, đêm trên biển, Tàu T100 đã đi chệch hướng lên Rạch Giá, Cà Mau, thay vì phải đến cửa sông Bồ Đề, Cà Mau để trả hàng. Một tàu tuần tiễu của địch phát hiện Tàu T100 và đuổi theo ngăn chặn. Tàu T100 phát tín hiệu liên lạc lên bờ nhưng vì sóng quá lớn nên lực lượng bờ không thể ra dẫn đường cho tàu cập bến. Lúc này khoảng 3-4 giờ sáng, phía biển Đông chân trời đã hửng, bất ngờ Tàu T100 mắc cạn, chân vịt chém vào vật cứng khiến con tàu rung lên dữ dội và khựng lại. Thuyền trưởng ra lệnh thủy thủ rời tàu. Ông cùng một chiến sĩ báo vụ và pháo thủ số 2 dìu nhau bơi vào bờ và được một đơn vị quân giải phóng đón ở bến. Cả ngày hôm đó, trên trời máy bay địch quần thảo, bắn phá khu vực Tàu T100, ngoài khơi tàu chiến địch bao vây. Con Tàu T100 trúng đạn cháy âm ỉ, đến 20 giờ tối thì con tàu phát nổ. Một cột lửa cao hàng trăm mét dựng đứng, mảnh vỡ bay chém vào cây trên bờ rào rào, toàn bộ con tàu đã vĩnh viễn nằm lại ở biển khơi, 17 cán bộ, chiến sĩ của tàu T100 được cơ sở đón và đưa về cứ an toàn.

Sau hơn 2 năm ở bến Cà Mau, ông kiên trì chờ thời cơ trở lại miền Bắc để tiếp tục làm nhiệm vụ. Cuối tháng 12-1968, ông được điều về đơn vị T3 công tác (T3 là tên gọi của Khu Tây Nam Bộ trong kháng chiến chống Mỹ). Ông dự lớp đào tạo quản lý 3 tháng, rồi được bổ sung vào Ban Tài vụ, Phòng Hậu cần T3 và được phân công làm kế toán.

Sau Chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử năm 1975, ông tiếp tục công tác tại Phòng Tài chính Quân khu 9 cho đến năm 2003 thì nghỉ hưu. Từ một chiến sĩ, pháo thủ của đoàn Tàu không số đến trợ lý Phòng Tài chính Quân khu, rồi Phó phòng, Trưởng phòng Tài chính Quân khu, ông luôn nỗ lực, cố gắng học tập, rèn luyện đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ. Những năm ở cương vị Trưởng phòng, ông cùng tập thể Phòng Tài chính Quân khu xây dựng nền nếp làm việc chính quy, thống nhất; tham mưu xây dựng quy chế lãnh đạo, quản lý, sử dụng tài chính của cấp ủy đảng từ quân khu đến đơn vị cơ sở; thường xuyên bám nắm đơn vị để chỉ đạo, điều hành chuyên môn và tháo gỡ khó khăn về nghiệp vụ. Nhờ vậy, công tác tài chính của Quân khu luôn thực hiện hiệu quả, đúng trọng tâm, trọng điểm; đáp ứng đầy đủ, kịp thời các chế độ, tiêu chuẩn về đời sống vật chất, tinh thần cho bộ đội, phục vụ tốt nhất nhiệm vụ chính trị của Quân khu.

Nghỉ hưu trở về với cuộc sống đời thường (ở Đường 30-4, phường Xuân Khánh, quận Ninh Kiều, TP. Cần Thơ (cũ)), ông cùng vợ và con, cháu quây quần, ấm cúng với nếp sống thanh đạm, giản dị. Ông luôn nhắc nhở, giáo dục con cháu không nhỏ làm tròn bổn phận công dân; mà còn phải tận tâm, mình vì mọi người.

Ông luôn đau đáu một nỗi niềm tri ân về đồng đội, nhất là những đồng đội đã hy sinh trên các con tàu không số. Năm 1995, ông phối hợp cùng thân nhân một số gia đình liệt sĩ tìm kiếm và xác định mộ liệt sĩ để đưa về quê hương, các liệt sĩ: Hồ Quang Phụng - chiến sĩ Tàu T69 (hy sinh ngày 17-2-1970); liệt sĩ Phạm văn Kiều - chiến sĩ tàu T69 (hy sinh ngày 11-2-1969) đã được đưa về quê nhà ở tỉnh Quảng Bình. Hiện nay, ông và Ban liên lạc đang xác định vị trí mộ liệt sĩ Lê Công Khanh - chiến sĩ tàu T100, hy sinh năm 1971, an táng tại nghĩa trang liệt sĩ Trần Văn Thời, tỉnh Cà Mau để sớm đưa về quê hương.

Năm 2010, thông qua cơ quan thường trú báo Tuổi trẻ tại TP. Cần Thơ, ông đã có kiến nghị và được chấp nhận việc đặt tên đường phố cho liệt sĩ, Anh hùng LLVT nhân dân Nguyễn Chánh Tâm - người thuyền trưởng Tàu T165 quê ở xã Long Tuyền, quận Bình Thuỷ (cũ), TP. phố Cần Thơ. Thuyền trưởng Nguyễn Chánh Tâm hy sinh ngày 1-3-1968 tại vùng biển Cà Mau trong khi vận chuyển vũ khí chi viện cho chiến trường Tây Nam bộ.

Đặc biệt, để tri ân đối với 18 liệt sĩ trên tàu T165, hy sinh ngày 1-3-1968 tại vùng biển Cà Mau, ông cùng Ban liên lạc truyền thống Đường Hồ Chí Minh trên biển khu vực Đồng bằng Sông Cửu Long phối hợp Ban liên lạc truyền thống CCB Đoàn 962 (đơn vị Bến Cà Mau) làm văn bản kiến nghị UBND tỉnh Cà Mau về việc dựng Bia tưởng niệm tàu T165 và ghi danh 18 liệt sĩ đã hy sinh cùng con tàu ngoài biển khơi. Ban liên lạc truyền thống Đường Hồ Chí Minh trên biển cùng với UBND huyện Ngọc Hiển (cũ), tỉnh Cà Mau đã xác định vị trí để xây dựng Bia tưởng niệm Tàu T165 và Bảng ghi danh 18 liệt sĩ trong Khu di tích lịch sử Quốc gia Vàm Lũng, tỉnh Cà Mau. Hy vọng, Bia tưởng niệm Tàu T165 cùng Bảng ghi danh 18 liệt sĩ, thuỷ thủ tàu hy sinh sớm được các cấp, các ngành quan tâm hoàn thành, tạo một địa chỉ đỏ góp phần giáo dục truyền thống cho các thế hệ mai sau.