Bản án có hiệu lực gần 15 năm - Vì sao vẫn chưa được thi hành? (Tiếp theo kỳ trước) Bài 2: Đất “ảo”, tiền thật - cựu chiến binh tố giám đốc lừa đảo, trốn thi hành án

Tài sản ‘ảo’, tiền thật: Giám đốc trốn thi hành án?

Theo Bản án số 12/2011/KDTM-PT ngày 26-12-2011 của TAND TP. Hải Phòng, ông Nguyễn Thế Nguyên - Giám đốc Công ty Ánh Bình Minh - phải thanh toán gần 1,9 tỷ đồng và tiền lãi chậm trả cho Công ty Bình Minh. Thế nhưng, đến nay nghĩa vụ này vẫn chưa được thực hiện.

Không chỉ không trả nợ, ông Nguyên còn có biểu hiện né tránh. Từ năm 2011, cơ quan thi hành án nhiều lần thông báo, triệu tập nhưng ông Nguyên không hợp tác. Đáng chú ý, năm 2014, khi Nhà nước mở rộng Quốc lộ 10 và thu hồi 2.977,8m² đất đứng tên cá nhân ông Nguyên, ông được đền bù một khoản tiền lớn nhưng vẫn không dùng để thi hành án (THA). Dù ông Út có đơn đề nghị xử lý khoản đền bù này, cơ quan THA huyện An Lão cũ (nay là Phòng thi hành án Khu vực 2 TP. Hải Phòng) lại trả lời rằng: “Đây là tài sản cá nhân, không thể cưỡng chế”.

Bản án sơ thẩm - phúc thẩm xét xử năm 2011 chỉ tuyên nghĩa vụ Công ty Ánh Bình Minh trả tiền. Đây có thể là nguyên nhân khiến cơ quan THA cho rằng“không có căn cứ cưỡng chế” đối với bất động sản đứng tên cá nhân ông Nguyên.

 Điều 44 Luật Thi hành án dân sự quy định: Khi người phải THA có tài sản, cơ quan THA phải áp dụng biện pháp ngăn chặn, kê biên để bảo đảm nghĩa vụ. Nhưng ở đây, vụ án cho thấy Công ty Ánh Bình Minh không hề có tài sản là bất động sản để mang ra giao dịch, chuyển nhượng cho Công ty Bình Minh.

Cơ quan thi hành án bất lực, cựu chiến binh mất trắng quyền lợi

Theo các chuyên gia pháp lý, số tiền Nhà nước bồi thường khi thu hồi 2.977,8m² đất đứng tên cá nhân ông Nguyên thực chất liên quan trực tiếp đến phần diện tích 30.000m² Công ty Ánh Bình Minh đã cam kết chuyển giao cho Công ty Bình Minh theo Hợp đồng 01/BM-Hđ, ký ngày 2-8-2009.

Do đó, chấp hành viên (CHV) hoàn toàn có trách nhiệm xác minh toàn bộ điều kiện thi hành án của Công ty Ánh Bình Minh, bao gồm cả: “tài sản hữu hình (đất đai, nhà cửa, phương tiện); tài sản vô hình (quyền tài sản, cổ phần, cổ phiếu); thu nhập, tài khoản, giao dịch tài chính”. Mỗi bước xác minh phải có biên bản, phải thông báo cho đương sự và lưu vào hồ sơ. Nếu người phải THA không có tài sản hoặc cố che giấu, hồ sơ xác minh là căn cứ quan trọng để: “Ban hành quyết định cưỡng chế, tạm đình chỉ vì chưa có điều kiện, hoặc kiến nghị xem xét dấu hiệu tẩu tán tài sản”.

Trường hợp bản án không tuyên về bất động sản, CHV vẫn phải lập hồ sơ đầy đủ để bảo vệ nghiệp vụ và tạo căn cứ pháp lý cho người được THA nếu muốn khởi kiện cá nhân ông Nguyên hoặc đề nghị Tòa xem xét hành vi lạm dụng tư cách pháp nhân - núp bóng Công ty để thực hiện giao dịch hòng chiếm đoạt tiền của đối tác.

Thế nhưng, trao đổi với phóng viên, CCB Nguyễn Văn Út cho biết, suốt quá trình tổ chức THA, ông không hề được CHV thông báo hay hướng dẫn về quyền yêu cầu, quyền khởi kiện liên quan đến các tài sản này - dù chúng đứng tên cá nhân nhưng đã được ông Nguyên sử dụng trong giao dịch dưới danh nghĩa Công ty Ánh Bình Minh.

Thực tế, ông Nguyễn Thế Nguyên - với tư cách đại diện pháp luật cho thấy đã đưa cả tài sản cá nhân và tài sản của doanh nghiệp vào giao dịch với Công ty Bình Minh khi có thể không được cơ quan có thẩm quyền và thành viên cổ đông góp vốn trong Công ty Ánh Bình Minh cho phép. Tổng diện tích 30.000m² cam kết chuyển giao bao gồm: “Phần đất nông nghiệp đứng tên cá nhân, và phần đất Công ty Ánh Bình Minh thuê của Nhà nước tại thôn Khúc Giản, xã An Tiến”.

Như vậy, hai loại tài sản này có quan hệ mật thiết với giao dịch tranh chấp, không thể tách khỏi trách nhiệm pháp lý của Công ty Ánh Bình Minh.

Việc bản án không đề cập rõ đến phần diện tích này tạo ra “khoảng trống” khiến cơ quan THA lúng túng, khó áp dụng biện pháp cưỡng chế nếu bên phải THA không trả tiền.

Đáng ra, khi thấy bản án chưa rõ, CHV phải đề nghị Tòa án làm rõ, giải thích bằng văn bản để có cơ sở tổ chức thi hành.

Theo Điều 71 và 98 Luật THADS, nếu người phải THA không có tiền, có thể kê biên và bán đấu giá tài sản thuộc sở hữu hợp pháp. Điều này chưa hề được thực hiện.

Không chỉ vậy, theo ông Út, phần đất ông Nguyên từng cam kết bàn giao, sau khi hợp đồng bị tuyên vô hiệu, lại xuất hiện các đơn vị “lạ” vào khai thác làm bãi chế tác đá và dựng kho xưởng. Tài sản từng liên quan trực tiếp đến vụ án nay trở thành nguồn sinh lợi mà người được THA không hề được bồi hoàn cần phải được làm rõ.

Khi sự chậm trễ tiệm cận dấu hiệu hình sự

Khi tài sản liên quan vụ án bị sử dụng trái pháp luật, kéo dài việc thực hiện nghĩa vụ, quan hệ dân sự có thể chuyển hóa thành dấu hiệu hình sự.

Điều 175 Bộ luật Hình sự 2015 quy định: Việc sử dụng tài sản liên quan vụ án nhằm chiếm đoạt hoặc trốn tránh nghĩa vụ trả lại có thể cấu thành tội “Lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản”. Nếu có hành vi cho thuê, chuyển nhượng, hoặc cố tình kéo dài để trốn tránh nghĩa vụ thi hành án - trong khi đã từng có điều kiện trả nợ, thì dấu hiệu chiếm đoạt càng rõ.

Trong đơn gửi cơ quan chức năng, CCB Nguyễn Văn Út cho biết, hơn 10 năm qua, ông Nguyễn Thế Nguyên - Giám đốc Công ty Ánh Bình Minh liên tục trốn tránh nghĩa vụ thi hành án. Dù cơ quan THA nhiều lần thông báo, yêu cầu làm việc, ông Nguyên vẫn bất hợp tác.

Trước khi khởi kiện đòi tiền, ông Út cũng từng tố cáo tới cơ quan chức năng có thẩm quyền ở Hải Phòng về mảnh đất 30.000m² mà ông Nguyên ký hợp đồng bán cho Công ty Bình Minh thực chất là tài sản cá nhân chưa góp vốn vào công ty, đồng thời phần đất Công ty Ánh Bình Minh thuê của Nhà nước cũng được ông Nguyên sử dụng riêng. Theo ông Út, đây là hành vi gian dối ngay từ đầu, dùng hai mảnh đất để “bán khống”, chiếm đoạt tiền của Công ty Bình Minh.

“Phán quyết Tòa tuyên hợp đồng vô hiệu và buộc bồi thường là ‘trên mây trên gió’. Đây rõ ràng là vụ án hình sự, nhưng lại bị giải quyết theo con đường dân sự, xác định sai đối tượng, nên không thể thi hành án được”, CCB Út bức xúc nói.

Qua vụ việc này, một số luật sư được Báo CCB Việt Nam tham vấn, cho thấy từ quan hệ dân sự, vụ việc thực tế đã chuyển hóa thành quan hệ hình sự, khi người phải THA thể hiện ý chí chiếm giữ tài sản trái pháp luật - thậm chí là dấu hiệu gian dối, lừa đảo chiếm đoạt ngay từ ban đầu.

Luật sư Trần Hồng Lĩnh phân tích: Đáng ra số diện tích đất đứng tên cá nhân này nếu được ông Nguyên đưa vào làm vốn góp của Công ty Ánh Bình Minh thì giao dịch giữa hai công ty mới hợp pháp. “Đất mang tên cá nhân nhưng lại mang ra giao dịch dưới vỏ bọc Công ty. Công ty Ánh Bình Minh làm gì có đất để giao dịch. Do đó, hành vi cho thấy rõ ông Nguyên giả mạo, gian dối để lừa ký hợp đồng với Công ty Bình Minh ngay từ đầu.

Tố cáo mãi không được thụ lý, ông Út được “tư vấn” chuyển sang khởi kiện để đòi tiền - dù cho thấy ông Nguyễn Thế Nguyên thỏa mãn “hành vi gian dối, có dấu hiệu lừa đảo chiếm đoạt” tài sản Công ty Bình Minh khi đã ký hợp đồng, nhận tiền theo tiến độ mà không trả lại.

Tại văn bản trả lời của THA, cũng thể hiện quá trình CHV xác minh tài sản THA, cho thấy Công ty Ánh Bình Minh “không có tài sản để thi hành”. Với nội dung trả lời này, dấu hiệu gian dối của ông Nguyên càng lộ rõ...”- luật sư Lĩnh nói thêm.

Theo Điều 6 và Điều 75 Luật Doanh nghiệp 2020, tài sản của công ty phải được tách bạch tuyệt đối với tài sản cá nhân của người đại diện pháp luật và thành viên góp vốn. Cá nhân chỉ chịu trách nhiệm trong phạm vi phần vốn cam kết, trừ trường hợp lạm dụng tư cách pháp nhân để trộn lẫn tài sản nhằm trốn tránh nghĩa vụ hoặc chiếm đoạt tài sản của đối tác.

Trong vụ việc này, ông Nguyễn Thế Nguyên đã dùng cả đất nông nghiệp đứng tên cá nhân và đất Nhà nước cho Công ty Ánh Bình Minh thuê để giao dịch với Công ty Bình Minh - khi chưa có bất kỳ thủ tục góp vốn, định giá hay nghị quyết công ty nào. Đây là dấu hiệu điển hình của hành vi “lạm dụng tư cách pháp nhân” theo Điều 75. Khi đó, ông Nguyên không thể lấy lý do “đất cá nhân nên không cưỡng chế được” để né tránh trách nhiệm thi hành án; ngược lại, ông có thể phải chịu trách nhiệm bằng toàn bộ tài sản riêng.

Suốt 14 năm qua, Công ty Bình Minh nhiều lần gửi đơn đề nghị xác minh nhưng cơ quan THA chỉ trả lời “đang xem xét” hoặc “chưa xác minh được tài sản”.

Trong khi đó, theo Điều 380 BLHS, khi người phải THA có dấu hiệu trốn tránh, cơ quan THA phải chuyển hồ sơ sang cơ quan điều tra để xem xét tội “Không chấp hành án”.

Gần 15 năm không áp dụng biện pháp cưỡng chế nào là dấu hiệu cho thấy sự buông lỏng trách nhiệm. Nếu có yếu tố can thiệp, nể nang hoặc thỏa thuận, vụ việc càng cần được làm rõ để bảo đảm tính nghiêm minh của pháp luật.

Một bản án có hiệu lực mà không được thi hành chẳng khác nào sự “vô hiệu hóa” pháp luật. Điều này không chỉ gây thiệt hại cho bên thắng kiện mà còn làm giảm sút uy tín của hệ thống tư pháp.

Ở góc độ xã hội, những bản án bị “lơ lửng” - không thể thi hành được dễ tạo tiền lệ xấu: kẻ thua kiện không sợ, người thắng kiện mất niềm tin; công lý bị xem nhẹ.

Nếu cơ quan THA không quyết liệt, nếu Cơ quan kiểm sát THA - Viện KSND Tối cao và Cục THADS - Bộ Tư pháp không vào cuộc kiểm tra, làm rõ vụ án vì sao bị ách tắc suốt gần 14 năm nay, thì công lý sẽ mãi là con đường quanh co đối với những người dân, doanh nghiệp đi tìm lẽ phải...

(Còn nữa)