Rạng danh phụ nữ Việt Nam (11/10/2010)

Nguyên phi Ỷ Lan, tên thật là Lê Thị Yến, quê ở làng Thổ Lỗi, Thuận Thành, Bắc Ninh (nay thuộc huyện Gia Lâm, Hà Nội). Mồ côi mẹ từ năm 12 tuổi, bố lấy vợ kế nên Ỷ Lan cũng khổ như cô Tấm trong truyện cổ tích!

Chuyện kể rằng, năm ấy, vua Lý Thánh Tông đã 40 tuổi chưa có con trai nối dõi nên đã về chùa Dâu cầu tự. Dân làng đổ ra xem, riêng cô Yến vẫn chăm chú vừa hái dâu vừa hát. Thấy lạ, nhà vua cho người vời lại hỏi thì nhận ra đây là một cô thôn nữ vô cùng xinh đẹp, thông minh, đối đáp lưu loát. Vua cảm mến đưa cô Yến về triều và phong làm Nguyên phi Ỷ Lan.

Khác với các hậu phi, Ỷ Lan không lấy việc trau chuốt nhan sắc làm chính, mà chỉ miệt mài đọc sách, khổ công học hỏi, nên chỉ trong một thời gian ngắn, triều thần đều kinh ngạc trước sự hiểu biết uyên thâm về nhiều mặt của bà. Chính điều này đã giúp Ỷ Lan rất nhiều trong quá trình tham gia công việc triều chính sau này.

Vào năm 1069, vua Lý Thánh Tông đích thân cầm quân đi đánh giặc Chiêm thành. Ỷ Lan được trao quyền nhiếp chính. Cũng trong năm đó, nước ta chẳng may bị lụt lớn, mùa màng thất bát, nhiều nơi bị thiếu đói khổ cực, Nguyên Phi Ỷ Lan đã cho mở kho thóc dự trữ phát chẩn cho dân. Nhờ tài trị nước đúng đắn, quyết đoán táo bạo của bà mà loạn lạc đã được dẹp yên, dân đói được cứu sống.

Năm 1072, vua Lý Thánh Tông đột ngột qua đời, Ỷ Lan trở thành Thái hậu nhiếp chính, vì lúc đó vua Lý Nhân Tông mới 7 tuổi, cùng với sự trợ giúp của Thái uý Lý Thường Kiệt, đất nước ngày càng cường thịnh.

Đến năm 1073, nhà Tống lại phái đạo binh sang xâm lược nước ta lần thứ tư, Thái hậu Ỷ Lan đã cử Thái uý Lý Thường Kiệt chuyên tâm lo việc binh mã chống quân xâm lược, và cho người vào Nghệ An đón Lý Đạo Thành về làm Thái sư để cùng bà điều khiển triều đình, huy động sức người, sức của cho cuộc kháng chiến. Nhờ vậy mà chỉ trong vòng mấy tháng, quân xâm lược Tống đã phải rút chạy về nước.

Mặc dù ở ngôi vị cao, nhưng Thái hậu Ỷ Lan luôn gần gũi và thấu hiểu rõ nổi khổ của người dân. Vào năm 1103, bà đã lấy của trong kho chuộc những người đàn bà con gái vì nghèo phải đem thân đi ở thế nợ, rồi dựng vợ gả chồng cho họ. Bà còn nhắc nhở nhà vua phải trị tội nặng những kẻ ăn trộm trâu và giết trâu, vì bà hiểu rằng “con trâu là đầu cơ nghiệp” của nhà nông.

Vào ngày 25 tháng 7 năm Đinh Dậu (1117), Hoàng hậu Ỷ Lan qua đời, nhân dân ta vô cùng thương tiếc! Tưởng nhớ công đức của bà, nhân dân ta đã tôn thờ bà là con gái Quan Thế Âm Bồ Tát (Quan Âm nữ) và lập đền thờ ở rất nhiều nơi.

Hồng Anh (st)