Các nhà báo đang tác nghiệp.
Hiện nay, một số tổ chức, như: Tổ chức Phóng viên không biên giới (RSF), Freedom House, Tổ chức Bảo vệ ký giả (CPJ), Đài Á châu tự do (RFA) và VOA tiếng Việt, Tổ chức khủng bố Việt Tân,... cho rằng, ở Việt Nam “không có tự do ngôn luận, tự do báo chí”, Nhà nước Việt Nam luôn “đàn áp tiếng nói đối lập”(!). Cần khẳng định ngay rằng, những xuyên tạc đó không thể che lấp sự thật về quyền tự do ngôn luận, tự do báo chí ở Việt Nam!
Tự do ngôn luận, tự do báo chí là giá trị nền tảng của xã hội dân chủ và văn minh. Tại Việt Nam, trong bối cảnh toàn cầu hóa và sự bùng nổ của công nghệ thông tin, Việt Nam đang chứng minh rằng tự do ngôn luận, báo chí ở nước ta là thực tế không thể phủ nhận. Điều này được bảo đảm bằng cơ sở pháp lý và trên thực tiễn.
Về cơ sở pháp lý: Điều 25 của Hiến pháp nước Cộng hòa XHCN Việt Nam năm 2013 ghi rõ: “Công dân có quyền tự do ngôn luận, tự do báo chí, tiếp cận thông tin, hội họp, lập hội, biểu tình. Việc thực hiện các quyền này do pháp luật quy định”. Đây là nền tảng pháp lý khẳng định rõ quan điểm nhất quán của Đảng và Nhà nước Việt Nam trong việc bảo đảm và phát huy các quyền tự do cơ bản của con người, trong đó có quyền tự do báo chí và ngôn luận. Nhằm triển khai quy định của Hiến pháp 2013, Nhà nước Việt Nam đã ban hành Luật Báo chí (năm 2016) - văn bản pháp lý quan trọng nhất điều chỉnh hoạt động báo chí tại Việt Nam, gồm 6 chương, 61 điều. Trong đó, có các nội dung chính: Quy định về quyền và nghĩa vụ của cơ quan báo chí, nhà báo; Quy định điều kiện thành lập cơ quan báo chí, giấy phép hoạt động; Các hành vi bị nghiêm cấm trong hoạt động báo chí (tin giả, xuyên tạc, vu khống,...); Quy định xử lý vi phạm, thu hồi giấy phép nếu vi phạm nghiêm trọng. Nhằm bảo đảm quyền công dân được tiếp cận thông tin của cơ quan nhà nước và tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động báo chí trong việc thu thập, kiểm chứng thông tin, Nhà nước Việt Nam đã ban hành Luật Tiếp cận thông tin (năm 2016), có hiệu lực từ ngày 1-7-2018. Đồng thời, ban hành Luật An ninh mạng (năm 2018) để điều chỉnh hoạt động trên không gian mạng, trong đó có các hoạt động báo chí điện tử, mạng xã hội. Gắn liền với đó, Nhà nước ban hành Luật Sở hữu trí tuệ (sửa đổi, bổ sung năm 2022) nhằm bảo vệ quyền tác giả đối với các tác phẩm báo chí, đảm bảo nhà báo, cơ quan báo chí được bảo vệ quyền lợi khi nội dung bị xâm phạm, sao chép trái phép. Nhà nước Việt Nam còn ban hành một số văn bản pháp luật và quy định khác, như: Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi 2017), trong đó có các điều khoản xử lý hành vi lợi dụng tự do báo chí xâm phạm lợi ích Nhà nước, tổ chức, cá nhân... Như vậy, hệ thống pháp luật Việt Nam về báo chí được xây dựng khá đầy đủ và đang tiếp tục hoàn thiện.
Về thực tiễn: Không chỉ là bằng văn bản pháp lý, quyền tự do ngôn luận, báo chí tại Việt Nam đã và đang được thực thi rộng rãi trong đời sống xã hội thông qua các cơ quan báo chí in, báo chí điện tử, kênh phát thanh - truyền hình, cùng hàng nghìn trang thông tin điện tử, mạng xã hội, blog cá nhân hoạt động sôi nổi. Nhà nước Việt Nam hết sức quan tâm đào tạo, nâng cao trình độ, nghiệp vụ báo chí cho những người làm báo. Ở Việt Nam, các trường đào tạo nghiệp vụ báo chí cho những người làm báo từ cao đẳng đến đại học, sau đại học không ngừng được mở rộng, củng cố, với cơ sở hạ tầng, chương trình, nội dung dạy - học ngày càng tiên tiến, hiện đại, góp phần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực cho nền báo chí cách mạng. Việt Nam còn mở rộng hợp tác với các nước, như: Mỹ, Pháp, Đức, Nga, Thụy Điển, Trung Quốc,... thường xuyên tổ chức các hoạt động giao lưu, tham quan, học hỏi kinh nghiệm, bồi dưỡng nghiệp vụ cho người làm báo. Hội Nhà báo Việt Nam đã phát huy vai trò trong tổ chức các hoạt động, bảo vệ quyền lợi, bồi dưỡng nâng cao trình độ, đạo đức nghề nghiệp cho các nhà báo; các cấp Hội được tổ chức chặt chẽ từ T.Ư đến địa phương, có nhiều đóng góp tích cực cho sự phát triển của báo chí trong khu vực và trên thế giới vì sự ổn định, hoà bình, hợp tác và phát triển. Hiện nay, Hội Nhà báo Việt Nam là thành viên của Hội Nhà báo quốc tế (OIJ) và Liên đoàn Báo chí ASEAN (CAJ). Đến nay, Báo chí Cách mạng Việt Nam có sự phát triển vượt bậc về quy mô, loại hình, công nghệ, chất lượng nội dung, hình thức và hiệu quả thông tin; với đầy đủ các loại hình báo chí (báo in, báo nói, báo hình, báo điện tử). Tính đến năm 2025, Việt Nam có gần 800 cơ quan báo chí, với tổng số nhân lực làm việc trong lĩnh vực báo chí là khoảng 41.000 người, trong đó có 23.000 người được cấp thẻ nhà báo. Sự đa dạng và phong phú này, là minh chứng sống động hiện thực tự do ngôn luận, tự do báo chí ở Việt Nam!
Các cơ quan báo chí ở Việt Nam hoạt động đúng tôn chỉ, mục đích, được pháp luật bảo hộ, đảm bảo quyền được thông tin, tự do ngôn luận, tự do báo chí của nhân dân luôn được thực hiện có hiệu quả. Cùng với tuyên truyền đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách và pháp luật của Nhà nước; thông tin đầy đủ, chính xác mọi mặt hoạt động của xã hội, báo chí là diễn đàn của nhân dân, để nhân dân bày tỏ tâm tư, nguyện vọng, tham gia phản biện, đề xuất ý kiến về những chính sách kinh tế, văn hóa, xã hội, quốc phòng - an ninh với Đảng, Nhà nước, các tổ chức chính trị - xã hội hoặc xã hội - nghề nghiệp. Những người làm báo luôn thực hiện tốt phương châm “trung thực, tuân thủ pháp luật, vì nước, vì dân” và đạo đức nghề nghiệp; thường xuyên bám sát thực tiễn để phản ánh kịp thời, sinh động các lĩnh vực của đời sống xã hội, trong nước và quốc tế; cổ vũ công cuộc đổi mới xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; phát hiện, nêu gương các nhân tố mới, các điển hình tiên tiến, gương “người tốt, việc tốt”... Đặc biệt, báo chí luôn tích cực, đi đầu trong đấu tranh với các tệ nạn xã hội, phòng, chống tham nhũng, quan liêu, lãng phí và những quan điểm sai trái của các thế lực thù địch; tích cực đề xuất, phản biện có tính xây dựng đối với chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách và pháp luật của Nhà nước; góp tiếng nói quan trọng vào việc củng cố, phát huy sức mạnh của khối đại đoàn kết toàn dân tộc; củng cố, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN; làm cầu nối hữu nghị để mở rộng quan hệ của Việt Nam với bè bạn quốc tế,... Trên thực tế, báo chí Việt Nam là kênh thông tin, phản biện xã hội rộng rãi, công khai, dân chủ, nhanh và có hiệu quả. Thông qua báo chí, đã có hàng triệu ý kiến của nhân dân tham gia đóng góp vào dự thảo văn kiện của các kỳ đại hội Đảng, các kỳ họp Quốc hội, các chủ trương của cấp ủy, chính quyền địa phương,... Nhiều kế hoạch, chương trình phát triển kinh tế - xã hội, tăng cường quốc phòng - an ninh của các cấp đã được nhân dân thảo luận, phản biện sôi nổi, dân chủ, góp phần nâng cao chất lượng văn bản và hiệu lực, hiệu quả trong tổ chức thực hiện. Các cơ quan báo chí, đội ngũ người làm báo Việt Nam luôn đồng hành cùng dân tộc trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam XHCN.
Tuy nhiên, Việt Nam không chấp nhận thứ “tự do vô chính phủ” - nơi người ta có thể tùy tiện bôi nhọ, kích động thù hận, gây chia rẽ dân tộc dưới vỏ bọc nhân quyền. Tự do ngôn luận, báo chí ở Việt Nam là hiện thực kết hợp giữa quyền cá nhân và trách nhiệm cộng đồng, giữa tự do và kỷ cương, pháp luật. Bất cứ tổ chức, cá nhân nào lợi dụng tự do ngôn luận, tự do báo chí xâm hại đến quyền, lợi ích của Nhà nước, của tổ chức, cá nhân là vi phạm pháp luật và đều bị xử lý nghiêm minh. Việt Nam luôn kiên định với con đường phát triển vì con người, vì sự thật và vì một xã hội công bằng, dân chủ, văn minh - nơi tiếng nói của người dân được tôn trọng, lắng nghe và lan tỏa. Đó là bức tranh cơ bản về quyền tự do ngôn luận, tự do báo chí ở Việt Nam và là thực tế khách quan không thể bác bỏ!
Minh Quân