Nhiều nhân viên y tế cũng như người dân quan niệm các cơn tai biến mạch máu não thoáng qua (TIA) lành tính, còn đột quỵ não mới nghiêm trọng. Đây là một nhận thức rất sai lầm. Đột quỵ não và TIA đều là tình trạng nghiêm trọng liên quan tới thiếu máu não cục bộ. TIA là một giai đoạn rối loạn chức năng thần kinh thoáng qua do tổn thương thiếu máu cấp ở não, tủy sống và võng mạc, các triệu chứng lâm sáng thường kéo dài dưới 1 giờ, và không có bằng chứng của nhồi máu não trên chụp cắt lớp vi tính và nhất là cộng hưởng từ.

Nguyên nhân và triệu chứng lâm sàng

Nguyên nhân: Do nghẽn tắc nhánh động mạch não - nguyên nhân hàng đầu do vữa xơ động mạch; do giảm lưu lượng tưới máu toàn thể hay cục bộ - nguyên nhân do: hạ huyết áp thế đứng; các nguyên nhân gây hẹp hệ động mạch cảnh hoặc động mạch sống nền, loạn nhịp tim; tăng độ nhớt của máu…

Các triệu chứng: Giảm hay mất thị lực 1 bên hay 2 bên; liệt vận động nửa người, liệt mặt; rối loạn cảm giác nửa người; rối loạn ngôn ngữ; rối loạn phối hợp vận động và thăng bằng; rối loạn nuốt, nhìn.

Xử trí sớm TIA

TIA có các triệu chứng lâm sàng “thoáng qua” nhưng là yếu tố chỉ điểm nguy cơ cao gây đột quỵ não thực thụ. Do vậy, bệnh nhân cần được xử trí điều trị sớm và khảo sát các yếu tố nguy cơ để có kế hoạch điều trị, dự phòng hiệu quả.

Toàn bộ các bệnh nhân có TIA cần được hội chẩn ngay bởi các bác sĩ chuyên khoa đột quỵ. Các bệnh nhân TIA được đánh giá sớm và xử trí kịp thời sẽ làm giảm 80% nguy cơ đột quỵ. Bệnh nhân cần được làm ngay các xét nghiệm khảo sát các yếu tố nguy cơ. Các kết quả xét nghiệm là cơ sở để xây dựng kế hoạch điều trị, dự phòng.

Điều trị dự phòng

- Tư vấn điều chỉnh thay đổi nền nếp sinh hoạt, chế độ ăn:

+ Tập thể dục: Khuyến cáo năm 2008 của Mỹ: Người trưởng thành cần tập thể lực tối thiểu 150 phút mỗi tuần với cường độ tập trung bình hoặc 75 phút mỗi tuần với cường độ cao.

+ Chế độ ăn: Giảm muối và tăng kali giúp hạn chế tăng huyết áp. Nên ăn nhiều thức ăn rau, củ, quả. Hạn chế mỡ động vật. Hạn chế bia, rượu. Bỏ thuốc lá nếu đang hút thuốc lá.

+ Béo phì: Nên duy trì chỉ số khối cơ thể (BMI) 18,5-25. Với trường hợp BMI trên 30 cần có biện pháp giảm cân.

- Làm các xét nghiệm cần thiết để phát hiện các yếu tố nguy cơ. Xử lý triệt để yếu tố nguy cơ nếu có thể:

+ Phát hiện sớm và kiểm soát tốt tăng huyết áp (duy trì huyết áp <140/90 mmHg).

+ Rối loạn lipid máu: Kết hợp chế độ ăn hợp lý với điều trị bằng statin, có thể phối hợp ezetimibe nếu cần để đưa lipid máu về mức bình thường.

+ Đái tháo đường: Kết hợp điều chỉnh chế độ ăn với dùng thuốc kiểm soát đường máu. Duy trì HbA1C ở mức dưới 6,5%.

+ Rung nhĩ: Cần phát hiện và điều trị sớm rung nhĩ.

+ Hẹp mạch cảnh không triệu chứng: Phẫu thuật bóc nội mạc mạch cảnh hoặc đặt stent mạch cảnh khi có hẹp trên 70% trên siêu âm Doppler.

TS. Nguyễn Văn Triệu - Viện điều trị Cán bộ cao cấp Quân đội, Bệnh viện T.Ư Quân đội 108