“Nước còn, đạo còn”

Bài 3: Chùa Cổ Lễ – nơi đạo gặp đời

Chùa Cổ Lễ không chỉ là mái chùa cổ kính, mà còn là nơi đạo gặp đời, nơi lịch sử và hiện tại giao hòa trong tiếng chuông ngân nga, trong bông sen hồng hé nụ trên hồ nước yên tĩnh, và trong những câu chuyện đời thường nhưng sâu sắc của các nhà sư, những người từng “cởi áo cà sa khoác chiến bào”, trải qua bom đạn, gian khó mà vẫn giữ trọn niềm tin và nhân cách. Giữa nhịp sống hối hả, chùa Cổ Lễ vẫn là nơi dừng lại để lắng nghe, chiêm nghiệm và cảm nhận những giá trị sống giản dị nhưng sâu sắc, nơi đạo và đời hòa quyện, gieo niềm tin và cảm hứng cho mọi thế hệ.

Nổi bật giữa chốn thiêng Cổ Lễ là Đại hồng chung nặng 9.000kg đặt giữa hồ Chu Tích, một hình ảnh gây ấn tượng mạnh mẽ với bất kỳ ai lần đầu đặt chân đến. Quả chuông chưa từng được thỉnh vang, nhưng chính sự tĩnh lặng ấy lại khiến nó trở thành biểu tượng của chiều sâu nội tâm, nhắc nhớ về vô thường, về trách nhiệm và mối liên hệ giữa đời sống tâm linh với cộng đồng.

Cách không xa Đại hồng chung là Đài tưởng niệm các liệt sĩ Phật tử, nơi khắc ghi tên tuổi 27 nhà sư đã “cởi áo cà sa, khoác chiến bào” ra trận năm 1947, trong đó có 12 vị đã anh dũng hy sinh. Tấm bia không chỉ là một di vật lịch sử, mà là một văn bản đạo đức sống động. Ở đó, tinh thần “vô ngã, vị tha” của Phật giáo gặp gỡ trực diện với tinh thần yêu nước, xả thân vì độc lập dân tộc. Những pháp danh được khắc trên bia, Thanh Tịnh, Đức Hiền, Thiện Nhân, Chân Tâm… vừa mang vẻ thanh khiết của cửa thiền, vừa gợi lên khí phách của người chiến sĩ. Chùa Cổ Lễ vì thế không chỉ là nơi thờ Phật, mà còn là một “địa chỉ đỏ”, nơi đạo và đời từng hòa làm một trong những thời khắc quyết liệt của lịch sử dân tộc.

Nếu Đài tưởng niệm các liệt sĩ Phật tử là ký ức được khắc ghi bằng chữ, thì hình ảnh “Vi tiếu liên hoa” lại là ký ức được gửi gắm bằng biểu tượng. Đóa sen mỉm cười, sen nở từ bùn sâu mà không vướng mùi bùn từ lâu đã là hình ảnh cốt lõi của Phật giáo. Nhưng đặt trong không gian chùa Cổ Lễ, “Vi tiếu liên hoa” còn mang một tầng nghĩa xã hội rõ nét, đó là sự an nhiên của con người trước biến động, là khả năng giữ gìn phẩm hạnh giữa thử thách, là nụ cười tĩnh tại của những người đã đi qua chiến tranh, mất mát và hy sinh mà không đánh mất niềm tin vào giá trị con người.

Chính từ những biểu tượng ấy, ảnh hưởng của chùa Cổ Lễ và của các thế hệ trụ trì, trong đó có Hòa thượng Thích Tâm Vượng, lan tỏa một cách tự nhiên và bền bỉ trong đời sống xã hội.Với Phật tử, Cổ Lễ là nơi tu học, nương tựa tinh thần, nơi giáo lý không được giảng giải bằng những lời cao siêu, mà được truyền đạt qua hành xử, qua gương sống, qua sự gắn bó với vận mệnh đất nước. Với cộng đồng địa phương, chùa là trung tâm sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng, là không gian kết nối cộng đồng, góp phần giữ gìn nền nếp đạo đức, lối sống nhân ái và tinh thần đoàn kết. Những mùa lễ hội không chỉ là dịp hành hương, mà còn là dịp để cộng đồng tìm lại sợi dây liên kết với cội nguồn văn hóa.

Đặc biệt, với thế hệ trẻ, chùa Cổ Lễ mang một giá trị giáo dục thầm lặng nhưng sâu sắc. Câu chuyện về 27 nhà sư ra trận, về những người tu hành từng khoác áo lính, không nhằm cổ vũ sự cực đoan hay hy sinh mù quáng, mà đặt ra một câu hỏi căn cốt: Sống có trách nhiệm với xã hội là gì? Trong bối cảnh hiện nay, khi một bộ phận giới trẻ có biểu hiện lệch chuẩn về giá trị, thì những tấm gương “tốt đời, đẹp đạo” từ lịch sử Cổ Lễ chính là lời nhắc nhở về sự thống nhất giữa lý tưởng cá nhân và lợi ích cộng đồng.

Từ góc nhìn xã hội rộng hơn, chùa Cổ Lễ cho thấy vai trò tích cực của tôn giáo trong xây dựng đời sống văn hóa ở cơ sở. Phật giáo, với truyền thống đồng hành cùng dân tộc, đã và đang góp phần gìn giữ bản sắc văn hóa, bồi đắp đạo đức xã hội, tham gia vào các hoạt động an sinh, giáo dục và hướng thiện. Trong bối cảnh cả nước hiện có hơn 18.000 ngôi chùa và hàng chục nghìn tăng ni, việc phát huy những giá trị tích cực của tôn giáo, đồng thời nhận diện và khắc phục những biểu hiện tiêu cực tại một số cơ sở thờ tự là yêu cầu đặt ra một cách khách quan, cần thiết.

Chính vì vậy, nhìn lại truyền thống “cởi áo cà sa, khoác chiến bào” của chùa Cổ Lễ không phải để hoài niệm quá khứ, mà để soi chiếu hiện tại. Truyền thống ấy khẳng định rằng, Phật pháp không tách rời đời sống xã hội; người tu hành chân chính không đứng ngoài vận mệnh quan trọng của đất nước; giá trị tôn giáo chỉ thực sự bền vững khi gắn với lợi ích của dân tộc, của nhân dân.

Chủ trương nhất quán của Đảng và Nhà nước Việt Nam về tự do tín ngưỡng, tôn giáo đã tạo điều kiện để Phật giáo phát triển hài hòa, đồng hành cùng dân tộc theo phương châm “Đạo pháp – Dân tộc – Chủ nghĩa xã hội”.Thực tiễn từ chùa Cổ Lễ cho thấy, khi tôn giáo được đặt đúng vị trí, được định hướng đúng giá trị, thì không chỉ không cản trở sự phát triển mà còn trở thành nguồn lực tinh thần quan trọng trong xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc, phát triển kinh tế – xã hội và bảo vệ Tổ quốc.

Trải qua gần một thiên niên kỷ, chùa Cổ Lễ vẫn đứng vững giữa dòng chảy thời gian, như một chứng nhân lịch sử và tâm linh của vùng đất Ninh Bình. Từ Đại hồng chung 9.000kg ngân nga, Tháp Cửu Phẩm Liên Hoa sừng sững, đến Bia đá tưởng niệm các liệt sĩ Phật tử, mỗi công trình đều kể câu chuyện về lòng từ bi, trí tuệ và tinh thần yêu nước của người tu hành nơi đây. Dòng chữ “Vi tiếu liên hoa” như nhắc nhở mỗi chúng ta về sự an nhiên, thanh tịnh giữa đời thường, về sức mạnh của niềm tin và giá trị đạo đức trong đời sống hôm nay.

Cổ Lễ không chỉ là mái chùa cổ kính, nơi Phật pháp và lịch sử hòa quyện, mà còn là điểm tựa tinh thần, nơi đạo gặp đời, nơi cộng đồng và thế hệ trẻ tìm thấy cảm hứng để sống đẹp, sống có ý nghĩa. Trong nhịp sống hiện đại, chùa Cổ Lễ vẫn lặng lẽ nhưng bền bỉ lan tỏa những giá trị nhân văn, làm giàu cho đời sống văn hóa và tinh thần của dân tộc, nhắc nhở chúng ta rằng, bên cạnh vật chất, niềm tin và tâm hồn vẫn luôn là nền tảng cho một xã hội tốt đẹp hơn.

Chúng tôi rời Cổ Lễ khi hoàng hôn buông xuống triền núi, để lại phía sau mái chùa trầm mặc, nhưng trong lòng lại mở ra một không gian rộng lớn hơn của lịch sử, đạo lý và con người. Từ những năm tháng “cửa Phật ra trận”, đến cuộc đời người lính, nhà sư Hòa thượng Thích Tâm Vượng, rồi mạch chảy lặng bền của đời sống hôm nay, Cổ Lễ cho thấy một chân lý giản dị: Nước còn, đạo còn. Đạo pháp không đứng ngoài dân tộc mà đồng hành cùng vận mệnh đất nước, thấm vào nếp sống cộng đồng. Bởi thế, “Dù ai buôn bán trăm nghề/ Mười bốn tháng Chín nhớ về hội Ông” không chỉ là lời hẹn hội làng mà còn là lời nhắc trở về cội nguồn, nơi niềm tin, trách nhiệm và lòng nhân được gìn giữ qua nhiều thế hệ.