Chuyện ít biết ở cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất

Bài 1: Những kỳ họp đặc biệt của nhiệm kỳ đặc biệt

Nhiệm kỳ hoạt động của QH khoá I là nhiệm kỳ đầu tiên và đặc biệt trong lịch sử QH nước ta. Nhiệm kỳ kéo dài đến hơn 14 năm (từ tháng 1-1946 đến tháng 5-1960). Trong nhiệm kỳ, có 12 kỳ họp, trong đó có những kỳ họp đặc biệt ghi dấu ấn về sự tài tình của Chủ tịch Hồ Chí Minh và Đảng ta, góp phần quan trọng vào công cuộc kháng chiến, kiến quốc.

Kỳ họp đầu tiên của Quốc hội khóa đầu tiên

Cuốn sách “Hồi ký Đại biểu Quốc hội khóa I” của Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia xuất bản năm 2000, đã ghi lại rất nhiều kỷ niệm của các đại biểu QH trong kỳ họp đầu tiên của QH khóa đầu tiên của nước Việt Nam độc lập, đánh dấu bước phát triển nhảy vọt đầu tiên về thể chế dân chủ của nước Việt Nam mới.

Theo hồi ức của nhiều đại biểu QH, để chuẩn bị cho kỳ họp thứ nhất QH khóa 1, nhiều cuộc họp đã được tiến hành từ cuối tháng 2-1946 giữa một bên là Chính phủ và các đoàn thể trong Mặt trận Việt Minh với một bên là đại biểu của Việt quốc, Việt cách. Hai bên thỏa thuận phiên họp đầu tiên sẽ vào 7 giờ sáng ngày 3-3-1946 tại Nhà hát Lớn (Hà Nội).

Đột nhiên chiều 1-3 nhiều nơi ở Hà Nội xuất hiện truyền đơn do Nguyễn Hải Thần (Việt cách) ký tên kêu gọi nhân dân tẩy chay QH, nhằm phá hoại kỳ họp đầu tiên. Vì thế, kỳ họp được đẩy lên trước một ngày so với dự định. Ngay tối 1-3, Chính phủ báo tin cho các đại biểu biết QH sẽ khai mạc vào 7 giờ sáng 2-3, đề nghị đại biểu có mặt đúng giờ rồi đi thẳng vào phòng họp mà không tập trung trước cửa Nhà hát Lớn.

Ngồi trong phòng họp, đại biểu nóng lòng đợi khai mạc. Quá 8 giờ chưa thấy Chủ tịch Hồ Chí Minh và thành viên Chính phủ đến, nhiều người nghĩ đến truyền đơn chiều hôm qua của bọn phản động nên lo lắng về những biến cố có thể xảy ra.

Thực tế là, từ 5 giờ sáng 2-3, Hồ Chủ tịch cùng hai tự vệ không vũ trang đã đến tận sào huyệt của Việt quốc, Việt cách ở phố Ôn Như Hầu (nay là phố Nguyễn Gia Thiều, Hà Nội) để báo cho họ biết QH thay đổi lịch họp. Bị bất ngờ, họ không kịp nghĩ cách đối phó mà tranh nhau đi dự. Hồ Chủ tịch phải dàn xếp ai đi họp, ai ở nhà. Đến gần 9 giờ, việc dàn xếp mới xong. Các đại biểu của hai đảng phái trên ăn mặc sang trọng đứng ở phòng chờ nhà hát, chờ sự ưng thuận của Quốc hội mới được vào.

Đúng 9 giờ, Đoàn Chủ tịch vào hội trường, đi đầu là Chủ tịch Hồ Chí Minh, rồi đến cụ Huỳnh Thúc Kháng, ông Vĩnh Thụy, ông Nguyễn Tường Tam...

Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Diễn văn khai mạc, khẳng định thắng lợi của cuộc Tổng tuyển cử ngày 6-1-1946.

Tiếp đến, Người khẩn thiết đề nghị QH: “Trong lúc toàn thể đồng bào đương tranh đấu thì những đồng chí cách mạng Việt Nam ở hải ngoại không có thì giờ tham gia vào cuộc Tổng tuyển cử của dân ta, vì thế muốn tỏ rõ sự đoàn kết toàn dân, Chính phủ xin đề nghị với Đại hội mở rộng số đại biểu ra thêm 70 người nữa. 70 người ấy là mời các đồng chí ở hải ngoại về: Việt Nam Quốc dân đảng và Việt Nam Cách mệnh đồng minh Hội, và như thế là QH của ta tỏ cho thế giới, cho toàn dân biết là chúng ta đoàn kết nhất trí, mà đoàn kết nhất trí thì việc gì cũng thành công”.

Đề nghị này được QH biểu quyết thông qua. Đây là trường hợp hy hữu của QH nước ta và QH các nước trên thế giới.

Thay mặt Chính phủ liên hiệp lâm thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh báo cáo trước QH những công việc chính đã làm 6 tháng qua và nhấn mạnh: “Việc hệ trọng nhất bây giờ là kháng chiến... và... dù có khó khăn đến đâu, kháng chiến sẽ thắng lợi và kiến quốc sẽ thành công”.

 Đại tướng Võ Nguyên Giáp nhớ lại: “Sau gần một ngày làm việc khẩn trương, căng thẳng, Kỳ họp thứ nhất, QH Khóa I đã thành công tốt đẹp. Bằng uy tín tuyệt đối của mình, Bác Hồ đã đứng ra thành lập Chính phủ chính thức và được toàn thể QH nhất trí phê chuẩn. Lịch sử đã chứng tỏ, quyết định tổ chức cuộc Tổng tuyển cử và chưa đầy một tháng sau đã tổ chức thành công Kỳ họp thứ nhất, QH Khóa I vào đầu năm 1946 là một quyết định cực kỳ sáng suốt và dũng cảm. Bởi, nếu để chậm hơn thì tình thế sẽ vô cùng khó khăn và phức tạp. Hồ Chí Minh là con người của những quyết định lịch sử”.

Chất vấn tại Quốc hội đến 1 giờ sáng

Kỳ họp thứ hai của QH Khóa I từ 23-10 đến 9-11-1946 tại Nhà hát Lớn (Hà Nội) với sự có mặt của 294 đại biểu, một số đại diện Nam Trung Bộ và Nam Bộ không ra dự được. Trong hai ngày 30 và 31-10, Quốc hội nghe Chính phủ liên hiệp kháng chiến báo cáo công tác và có phiên chất vấn đầu tiên trong lịch sử. Trưởng ban Thường trực Quốc hội Nguyễn Văn Tố trả lời các câu hỏi chất vấn về công tác của Ban. Chủ tịch Hồ Chí Minh và các bộ trưởng đăng đàn giải đáp công tác của Chính phủ.

Sáng 31-10-1946, người dân đến nghe chất vấn tăng đột biến, đứng ngồi kín trong và ngoài Nhà hát Lớn. Lúc này, người dân được vào dự thính kỳ họp, có quyền khen chê Chính phủ. Đại diện các Lãnh sự quán Anh, Mỹ, Trung Quốc, Thụy Sĩ; các phóng viên Mỹ, Pháp, Hoa và Việt Nam có mặt đông đủ.

Nghị trường “nóng” lên khi chỉ buổi sáng đã có 88 câu hỏi gửi đến thành viên Chính phủ. Chủ tịch Hồ Chí Minh phát biểu: “Sáng nay, Chính phủ nhận được của Quốc hội 62 câu hỏi chất vấn, sau đó là 26 câu hỏi nữa...”.

Các đại biểu Trần Đình Tri - nhóm Xã hội; Lê Huy Vân - nhóm Trung lập; Huỳnh Văn Tiểng - nhóm Dân chủ... chất vấn Chính phủ về đề nghị thay đổi quốc kỳ.

Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định, Chính phủ không bao giờ dám thay đổi quốc kỳ, nên Chính phủ phải để Ban Thường trực Quốc hội xem xét. “Lá cờ đỏ sao vàng đã nhuộm bao nhiêu máu chiến sĩ Việt Nam ở Nam Bộ và Nam Trung Bộ, đã đi từ Á sang Âu, lại từ Âu sang Á, tới đâu cũng được chào kính cẩn. Bây giờ, trừ khi cả 25 triệu đồng bào, còn ra không ai có quyền gì mà đòi thay đổi nó” - nói đến đây, mắt Chủ tịch sáng quắc, giọng vang to, khác hẳn vẻ điềm đạm lúc thường.

Các đại biểu Quốc hội tiếp tục chất vấn người đứng đầu Chính phủ việc ông Phó chủ tịch Nguyễn Hải Thần, nguyên Bộ trưởng Ngoại giao Nguyễn Tường Tam và Phó chủ tịch Quân ủy Quốc hội Vũ Hồng Khanh bỏ Chính phủ ra đi.

Hồ Chủ tịch nói: “Lúc này, nước nhà đương gặp khó khăn... mà các ông ấy lại bỏ đi, thì các ông ấy phải hỏi lương tâm thế nào. Những người bỏ việc đi kia, họ không muốn gánh vác việc nước nhà hoặc họ không đủ năng lực mà gánh nổi. Nay không có họ ở đây, chúng ta cũng cứ gánh được như thường. Nhưng nếu các anh em ấy biết nghĩ lại, chống đối không nổi với lương tâm, với đồng bào, với tổ quốc mà trở về thì chúng ta vẫn hoan nghênh”.

Trả lời câu hỏi của một số đại biểu QH, Chủ tịch Hồ Chí Minh nhấn mạnh: “Chính phủ hiện thời đã cố gắng liêm khiết, nhưng người đông và rất phức tạp. Chính phủ đã hết sức làm gương, nếu làm gương không xong thì sẽ dùng pháp luật mà trị những kẻ ăn hối lộ - đã trị và sẽ trị cho kỳ hết”.

Cùng với Chủ tịch Hồ Chí Minh, 8 bộ trưởng gồm các ông Huỳnh Thúc Kháng, Trương Đình Tri, Chu Bá Phượng, Võ Nguyên Giáp, Trần Đăng Khoa, Ca Văn Thỉnh, Vũ Đình Hòe, Lê Văn Hiến lần lượt đăng đàn trả lời chất vấn về các vấn đề quân sự, tài chính, thuế khóa, y tế, giáo dục... 88 câu hỏi của đại biểu lần lượt được giải đáp, không bỏ sót.

Đêm khuya, trong ánh sáng của chiếc đèn nhà hát hắt xuống, giọng Hồ Chủ tịch âm vang: “Chính phủ hiện giờ thành lập mới hơn một năm, hãy còn thanh niên. Quốc hội bầu ra được hơn 8 tháng, lại còn thanh niên hơn nữa. Vậy mà Quốc hội đã đặt những câu hỏi thật già dặn, thắc mắc khó trả lời, đề cập đến tất cả những vấn đề có quan hệ đến vận mạng của nước nhà. Với sự trưởng thành chính trị và sự quan tâm về việc nước ấy, ai dám bảo dân ta không có tư cách độc lập”.

23 giờ 45 phút ngày 31-10-1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh tuyên bố thay mặt Chính phủ hiện thời xin từ chức, trao lại quyền cho Quốc hội để bầu ra Chính phủ mới theo nguyên tắc dân chủ. Ông Trần Hữu Dực trong Đoàn Chủ tịch thay mặt Quốc hội nhận lời từ chức của người đứng đầu Chính phủ liên hiệp kháng chiến.

Cuối buổi họp, Quốc hội thông qua nghị quyết tán thành chính sách chung của Chính phủ, nhận sự từ chức của Chính phủ, ủy nhiệm Hồ Chí Minh lập Chính phủ mới theo nguyên tắc đoàn kết, tập hợp nhân tài không đảng phái.

Hồ Chủ tịch cảm ơn Quốc hội và tuyên bố: “Đây là lần thứ hai Quốc hội giao phó cho tôi phụ trách Chính phủ một lần nữa. Việt Nam chưa được độc lập, chưa được thống nhất thì bất kỳ Quốc hội ủy cho tôi hay cho ai cũng phải gắng làm. Tôi xin nhận. Giờ tôi xin tuyên bố trước Quốc hội, quốc dân và thế giới rằng, Hồ Chí Minh không phải là kẻ tham quyền cố vị, mong được thăng quan phát tài... Tôi chỉ có một đảng: Đảng Việt Nam”.

Tiếng vỗ tay vang dậy Nhà hát Lớn lúc 1 giờ sáng, phiên họp kết thúc.

Cách đây hơn 20 năm, trao đổi với các nhà báo theo dõi hoạt động của QH, đồng chí Vũ Mão, lúc đó là Chủ nhiệm Văn phòng QH nhận xét về phiên chất vấn đầu tiên tại QH: “QH mới qua vài tháng làm việc nhưng số lượng câu hỏi nhiều, đa dạng ở các lĩnh vực chứng tỏ đại biểu QH rất quan tâm và đòi hỏi rất cao ở Chính phủ “.

(Còn nữa)