Nga-Mỹ: Dấu hiệu ấm lên (09/04/2009)

Cả Nga và Mỹ đang phải đối mặt với hàng loạt các vấn đề cấp bách từ kiểm soát vũ khí, chương trình hạt nhân I-ran tới cuộc chiến ở áp-ga-ni-xtan, khủng khoảng kinh tế toàn cầu. Hai bên đã sẵn sàng gạt ra một bên những bất đồng để hợp tác với nhau và nhất trí rằng ưu tiên trước mắt là nối lại tiến trình giải trừ quân bị, do bị trì hoãn dưới thời ông Bu-sơ.
Nga coi hiệp ước cắt giảm vũ khí chiến lược (START-1) là cơ sở kiểm soát vũ khí thời hậu chiến tranh lạnh và tin rằng nếu hiệp ước này hết hiệu lực trong khi chưa tìm được một thỏa thuận thay thế thì có thể làm rối loạn sự cân bằng chiến lược. Một thỏa thuận mới nên giới hạn không chỉ đầu đạn hạt nhân mà còn phải giới hạn cả loại thiết bị chiến lược như tên lửa đạn đạo xuyên lục địa, tên lửa đạn đạo gắn ở tàu ngầm và máy bay ném bom hặng nặng.
Tổng thống Mỹ Ô-ba-ma và người đồng cấp Nga Đi-mi-tri Mét-vê-đép tuyên bố họ dự định ký kết một thỏa thuận mới về cắt giảm vũ khí chiến lược vào tháng 12 tới. Điều đó sẽ mang lại lợi ích cho cả hai bên. Hiện Mỹ có 2.200 đầu đạn hạt nhân chiến lược được triển khai, trong khi Nga có 2.800 đầu đạn. Mục tiêu hiện nay là giảm số đầu đạn hạt nhân triển khai của mỗi bên xuống còn khoảng 1.500. START-1 quy định hai bên cắt giảm 80% lực lượng hạt nhân, song điểm then chốt là nó chứa đựng các thỏa thuận ràng buộc về cơ chế thanh sát. Khi START-1 hết hiệu lực, những cam kết thanh sát cũng không còn.
Người đứng đầu nước Mỹ đã hoan nghênh sự nhất trí mới giữa Mỹ và Nga để đi tới hiệp ước mới về vũ khí hạt nhân khi hiệp ước này hết hạn vào ngày 5-12-2009. Đây là sự khởi đầu của những tiến bộ mới trong quan hệ Nga - Mỹ. Cuộc hội đàm giữa Tổng thống Nga và Tổng thống Mỹ sẽ đặt nền móng cho những tiến bộ về các vấn đề cả hai nước. Nếu Tổng thống Nga Mét-vê-đép và người đồng nhiệm Ô-ba-ma thành công trong việc làm “bà đỡ” cho một hiệp ước giảm hạt nhân mới, lãnh đạo của Nga sẽ củng cố được quyền lực và uy tín của ông ở điện Crem-lin. Còn đối với Tổng thống Ô-ba-ma cũng sẽ có một đồng minh lớn trong các vấn đề đối ngoại, một thách thức lớn nhất đối với Oa-sinh-tơn, đặc biệt là I-ran, áp-ga-ni-xtan và CHDCND Triều Tiên.
Nga và Mỹ đều phản đối tham vọng hạt nhân của I-ran, nhưng Mát-xcơ-va cho rằng, mối đe dọa không nghiêm trọng như Oa-sinh-tơn nghĩ và nước này sử dụng quyền phủ quyết của mình ở Hội đồng Bảo an LHQ để giảm bớt đòn trừng phạt nhằm vào Tê-hê-ran vì từ chối yêu cầu ngừng làm giàu U-ra-ni-um. Đồng thời kêu gọi Tê-hê-ran hợp tác với Cơ quan Năng lượng Nguyên tử quốc tế và chứng minh chương trình hạt nhân của mình là “hoàn toàn vì mục đích hòa bình”. Nga ủng hộ cuộc chiến của Mỹ tại áp-ga-ni-xtan và không muốn chứng kiến sự hồi sinh của Ta-li-ban. Trong khi cho phép NATO vận chuyển hậu cần qua lãnh thổ của mình để vào áp-ga-ni-xtan, mặt khác, Mát-xcơ-va khẳng định về một tầm ảnh hưởng “đặc quyền” của Nga với sự phản đối mạnh mẽ trước nỗ lực tham gia NATO của U-crai-na và Gru-di-a.
Trong cuộc hội đàm với Tổng thống Mét-vê-đép, Tổng thống Mỹ Ô-ba-na đã cam kết phê chuẩn Hiệp ước cấm thử hạt nhân toàn diện. Đây là vấn đề ưu tiên trong chương trình nghị sự của Mát-xcơ-va. Tổng thống Mỹ khẳng định sẽ ủng hộ Nga gia nhập WTO, chìa khóa để Nga Hội nhập vào hệ thống thương mại toàn cầu.
Đổi lại, Nga lưu ý I-ran rằng nước này cần hồi phục niềm tin của quốc tế đối với I-ran. Mát-xcơ-va cũng nhất trí có lập trường cứng răn hơn với Triều Tiên và tuyên bố rằng kế hoạch phòng thủ tên lửa của Bình Những sẽ gây tổn hại tới hòa bình và ổn định khu vực. Mát-xcơ-va và Oa-sinh-tơn kêu gọi Bình Nhưỡng kiềm chế và tuân thủ các nghị quyết liên quan của Hội đồng bảo an LHQ.
Tuy nhiên, như các nhà phân tích dự đoán, những bất đồng lớn giữa hai nước chưa thể thể vượt qua trong “một sớm một chiều”. Mỹ cũng cần làm rõ không có mối liên hệ giữa thỏa thuận tiềm năng về hệ thống tên lửa phòng thủ của Mỹ ở Đông Âu, hệ thống mà Nga phản đối kịch liệt. Hai bên thừa nhận vẫn còn một số bất đồng về mục đích của kế hoạch này và cam kết sẽ thảo luận về những khả năng mới nhằm phối hợp hành động quốc tế trên cơ sở bình đẳng.
Tổng thống Ô-ba-ma, đã nhận lời mời thăm Mát-xơ-va của Tổng thống Nga Đi-mi-tri Mét-vê-đép và sẽ thực hiện chuyến đi vào tháng 7 tới. Lần đầu tiên, hai nhà lãnh đạo đã thảo luận trực tiếp với nhau và kỷ nguyên mới giữa hai nước coi nhau là kẻ thù đã qua. Hai nhà lãnh đạo đã chỉ thị cho các nhà đàm phán khởi động ngay các cuộc hội đàm về hiệp ước mới và thông báo kết quả đầu tiên vào tháng 7-2009. Đây được xem là phép thử cho sự hợp tác giữa Nga và Mỹ, mở ra kỷ nguyên mới trong quan hệ hai cường quốc từng là đối thủ dưới thời Chiến tranh lạnh

Đình Quý