*Bản Bút, xã Nam Xuân (Quan Hóa) đầu tư chỉnh trang vườn, ao, ruộng bậc thang tạo mỹ quan cho khu dân cư. *
Trong tiếng Thái, Pha có nghĩa là hồ, Đay có nghĩa là bậc thang. Như ý nghĩa của tên gọi, hồ Pha Đay nằm trên đỉnh ngọn núi Bút, đường lên chênh vênh, khúc khuỷu với những con dốc dựng đứng, những cung đường uốn lượn trong tầng tầng lớp lớp sương giăng. Ven con đường độc đạo lên hồ là những thửa ruộng bậc thang xen lẫn những nếp nhà sàn truyền thống của đồng bào Thái xứ Thanh.

Pha Đay vốn là hồ tự nhiên, năm 1977, người dân làm đường dẫn nước từ hồ xuống núi. Kể từ đó, hồ Pha Đay được sử dụng như một công trình thủy lợi, cung cấp nước sinh hoạt, sản xuất cho người dân trong vùng. Năm 1992, hồ chính thức được giao khoán cho Hội CCB địa phương khai thác, nuôi thả cá, đồng thời bảo vệ hệ sinh thái quanh hồ.

Theo chiếc thuyền của CCB Lữ Văn Phia - người đang khai thác, bảo vệ lòng hồ, chúng tôi được tham quan hệ sinh thái quanh hồ, cả một vùng mênh mông chỉ có trời, nước và rừng, ông kể: Gia đình ông lên hồ từ năm 1992, khi đó trên hồ cá, tôm nhiều vô kể. Những đêm trở trời, đi cất vó có thể được 30-40kg cá. Cá trắm, trê nặng 5-6kg không phải hiếm.

Theo ông Phia, khí hậu trên vùng hồ mát mẻ nên việc chăn nuôi, trồng trọt rất thuận lợi. Việc trồng rau, nuôi cá lồng, lợn rừng, gà thả đồi mang lại cho gia đình ông 80-90 triệu đồng/năm. Những năm gần đây, khi tiềm năng du lịch của hồ Pha Đay được “gợi mở”, gia đình còn có thêm thu nhập từ việc cho thuê thuyền. Vào các ngày cuối tuần, dịp mùa hè, 3 chiếc thuyền của gia đình không đáp ứng đủ nhu cầu của khách tham quan. Chỉ với 10.000 đồng/lượt, cũng mang lại cho gia đình ông từ 100-200.000 đồng/ngày.

Bà Phan Thị Hoa - Phó chủ tịch UBND huyện, cho biết: Thực hiện Đề án “Chương trình phát triển du lịch sinh thái - văn hóa giai đoạn 2016 - 2020, tầm nhìn đến năm 2030”, huyện Quan Hóa có kế hoạch xây dựng hồ Pha Đay và bản Bút thành điểm du lịch cộng đồng gắn với tín ngưỡng văn hóa. Bên cạnh đó, huyện cân đối nguồn kinh phí xây dựng hệ thống giao thông lên vùng hồ, hướng dẫn bà con trong bản quy hoạch lại khuôn viên, nhà sàn, đưa những loại cây ăn quả, những đặc sản của địa phương vào trồng, nuôi để tạo nên thương hiệu riêng cho điểm du lịch.

Lê Hợi