Nghề làm “vàng xanh” ở Yên Bái

Ông Tiền chưa lúc nào thôi trăn trở về nghề ông cha để lại.
Như đã liên hệ từ trước, chúng tôi tìm đến thăm xưởng làm tinh dầu quế của nhà ông Nguyễn Văn Tiền. Lấp ló sau những rừng quế ngút ngàn, xưởng của ông Tiền nằm trên triền đồi tưởng chừng chỉ năm mười phút đi bộ là có thể tới nơi. Nhưng quả thật con đường đi đến lò chiết xuất tinh dầu quế của ông Tiền quả lắm gian nan. Quãng đường chỉ khoảng 800m xuyên qua một quả đồi quế, đường đi đá sỏi, gập ghềnh; qua những đoạn một bên là vực một bên là cây rừng um tùm cứ dốc lên cao, lên cao mãi. Trong đoàn nhiều người không chịu nổi phải bỏ cuộc, quay về, chỉ còn mấy người bọn tôi quyết tâm phải đi đến tận nơi.

Thân và cành cây quế dùng làm đồ thủ công mỹ nghệ.
Lên tới đỉnh núi cao nhất, chúng tôi thở phào nhẹ nhõm, tưởng rằng đó đã là điểm đến cuối cùng, nhưng hóa ra đó mới chỉ là lán ở tạm của ông Tiền. Tạm nghỉ ngơi một lúc, chúng tôi lại tiếp tục hành quân xuống mé bên kia đồi, tuy đường không quá xa, nhưng cũng đủ cho mọi người dễ nản lòng.

Nhấp một ngụm trà quế, loại trà được làm từ 90% là quế và 10% từ cỏ ngọt, quả thực rất thơm ngon, hấp dẫn. Chúng tôi hỏi ông Tiền vì sao không mang lò chiết xuất xuống thấp hơn, ở dưới kia cho đỡ vất vả. Ông chỉ cười và nói rằng vì lò chiết xuất tinh dầu quế phải đặt gần với rừng quế để tiện thu hoạch và không mất công vận chuyển cây lá, đồng thời phải gần nguồn nước vì có nước mới chiết xuất được, do đó dù vất vả ông cũng vẫn phải đặt đại bản doanh ở đây.

Ông Tiền là người duy nhất còn lại ở địa phương vẫn thực hiện quá trình chiết xuất tinh dầu quế bằng phương pháp thủ công. Thoáng một nét ưu tư, ông Tiền chia sẻ nghề này vất vả, ngồi suốt ngày suốt đêm, trông củi lửa, nên con ông cũng không ai theo nghề nữa. Tất cả những người trồng quế ở đây cũng đều đã chuyển sang thu gom lá và bán cho nhà máy để chiết xuất theo phương pháp hiện đại, nhưng riêng ông thì vẫn cố gắng duy trì nghề truyền thống này. Ông nói rằng: “Tôi sẽ cố gắng làm đến khi nào không còn đủ sức khỏe để làm nữa”.

Để chế được 1 lít tinh dầu quế, cần phải dùng 2 tạ lá quế, mỗi mẻ ông bỏ vào lò 5 tạ lá quế. Đun liên tục trong khoảng 4 tiếng thì được 1 mẻ. Một ngày có khi ông ngồi đun củi đến tận 12-13 tiếng đồng hồ. Đến giờ cơm thì vợ mang cho. Ông rất tự hào vì vợ luôn ủng hộ, dù vất vả nhưng vẫn theo ông lên ngọn đồi này ngày ngày chăm quế và chiết xuất tinh dầu. Bên cạnh xưởng chiết xuất tinh dầu, ông Tiền còn một xưởng chế tác đồ mỹ nghệ từ quế. Những lọ tinh dầu nho nhỏ để treo xe ô tô, treo trong nhà, những hộp trà đầy đặn; ống điếu, lọ tăm… làm hoàn toàn thủ công từ tay người thợ tài hoa vùng đất Văn Yên.

Phượng Diễm