Bác sĩ Tôn Thất Tùng là người trực tiếp chăm sóc sức khoẻ cho Chủ tịch Hồ Chí Minh trong những ngày Cách mạng Tháng Tám mới thành công.

Năm 1946, một lần đến thăm gia đình bác sĩ Tôn Thất Tùng, Bác Hồ khen nhà bác sĩ có nhiều sách, rồi Người căn dặn cần bảo quản giữ gìn sách cho tốt vì số sách này là tài sản quý, sẽ góp phần đào tạo nhân tài cho dân, cho nước.

Thực dân Pháp trở lại xâm lược nước ta, sau khi đánh chiếm một số địa bàn ở Nam Bộ và Trung Bộ, tháng 12-1946 đã tiến chiếm Hà Nội. Để bảo đảm an toàn, Thứ trưởng Bộ Nội vụ Hoàng Hữu Nam cử người mang thư đến nhà bác sĩ Tùng, yêu cầu gia đình chuẩn bị tản cư; trước mắt chỉ cần đem theo một số đồ dùng gọn nhẹ, còn sách và các tài liệu cần thiết khác sẽ có kế hoạch bảo vệ và chuyển đi sau. Ngay đêm hôm đó, gia đình bác sĩ Tôn Thất Tùng được tự vệ Thủ đô đưa ra vùng Cầu Tiên (Hà Đông); khi đó bác sĩ đang làm việc tại bệnh viện dã chiến ở Vân Đình.

Đêm 19-12-1946, Hà Nội nổ súng mở đầu kháng chiến toàn quốc. Giặc Pháp huy động hàng nghìn quân, có thiết giáp, pháo binh, máy bay yểm trợ  phản kích ta ở khắp Hà Nội. Nhiều trận chiến đấu ác liệt xảy ra ở Bắc Bộ phủ, trụ sở Bộ Quốc phòng, trại Vệ quốc đoàn Trung ương, Sở chỉ huy tự vệ chiến đấu... Sau mấy ngày giao tranh, số thương binh của giặc Pháp đã lên tới hàng trăm tên. Chúng chủ trương chiếm một số bệnh viện để có chỗ cứu chữa cho lính Pháp bị thương. 11 giờ ngày 22-12-1946, quân Pháp dùng chiến xa dẫn đầu một đơn vị bộ binh tiến vào Bệnh viện Phủ Doãn (Bệnh viện Việt Đức ngày nay).

Đồng chí Hưng - Trung đội trưởng Vệ quốc đoàn nhận chỉ thị: Trung đội bổ sung một tổ cảm tử quân và một số tự vệ chiến đấu, bố trí đội hình chiến đấu ngăn không cho địch từ bệnh viện vào nhà bác sĩ Tôn Thất Tùng ở phố Hàng Bông. Để bảo đảm tính mạng cho nhân viên y tế và bệnh nhân, không đưa lực lượng tự vệ vào bệnh viện, vì sẽ xảy ra chiến sự trong bệnh viện…".

Quân Pháp từ cổng chính tràn vào lùng sục khắp các buồng bệnh, rồi tiến về phía sau bệnh viện. Chúng dùng xe húc đổ bức tường giữa bệnh viện và nhà bác sĩ Tôn Thất Tùng. Lính Pháp theo sau xe, bắn tiểu liên, súng cối vào nhà bác sĩ, đốt cháy tầng dưới nhà Sinh Lợi gần đó.

Lệnh nổ súng chặn địch được thực hiện. Từ trên sân thượng nhà bác sĩ Tôn Thất Tùng, đồng chí Sinh - đội viên cảm tử bắn chết 2 tên lính Pháp. Một vệ quốc quân diệt tiếp 4 tên khác. Sau khi đồng chí Sinh bị địch bắn ngã, quân địch tiến sang nhà bác sĩ Tôn Thất Tùng. Một đội viên cảm tử từ trên gác nhà Sinh Lợi bắn chết một lính Pháp. Đồng chí Phúc - đội viên cảm tử ném tiếp 2 quả lựu đạn vào toán lính Pháp núp phía sau xe cơ giới, diệt 4 tên. Trước sức đánh trả anh dũng của quân ta, quân Pháp phải quay trở lại sân bệnh viện.

Sau một thời gian càn phá trong bệnh viện, chúng kéo quân tập trung ra sân trước bệnh viện. Cuộc chiến đấu kéo dài hơn 1 giờ. Ta tiêu diệt tại chỗ 11 lính Pháp, ngăn không cho địch tiến vào nhà bác sĩ Tôn Thất Tùng. Những ngày tiếp theo, giặc Pháp tập trung quân tấn công ta khắp các khu Cửa Nam, Khâm Thiên, Hàng Bột... Vì vậy, cho đến cuối tháng 12-1946, ta vẫn chưa thực hiện được công việc chuyển số sách, tài liệu ở nhà bác sĩ Tôn Thất Tùng ra ngoài. Biết được tin này, ngày 5-1-1947, đồng chí Trần Quốc Hoàn lúc đó là Đặc phái viên của Trung ương trực tiếp theo dõi và chỉ đạo Mặt trận Hà Nội đã điện cho đồng chí Lê Trung Toản - Phó bí thư Đảng bộ kiêm Chủ tịch Uỷ ban bảo vệ Liên khu 1 yêu cầu: "Đến tư thất bác sĩ Tôn Thất Tùng lấy sách y dược chuyển ra ngay".

Thực hiện mệnh lệnh, các chiến sĩ Thủ đô đã vượt qua lửa đạn, hoàn thành nhiệm vụ chuyển toàn bộ số sách tại nhà bác sĩ Tôn Thất Tùng ra Vân Đình, nơi có bệnh viện dã chiến mà bác sĩ Tùng đang điều trị cho thương binh từ mặt trận chuyển về, là nơi mà Trường đại học Y cũng tản cư đến. Số sách chuyển ra trở thành nguồn tài liệu vô cùng quý giá cho công tác đào tạo của Trường đại học Y trong những năm kháng chiến.

Lê Hồng Bảo Anh (st)