Mỹ -Trung: Đằng sau “sự mềm mỏng”? (20/01/2011)

**Sự kiện này đã nhận được nhiều ý kiến khác nhau từ các nhà phân tích trong bối cảnh quan hệ Trung - Mỹ luôn đan xen giữa hợp tác và mâu thuẫn, có tính chất không đơn giản. **

Điều mà các chuyên gia Mỹ đánh giá thì chuyến thăm Oa-sinh-tơn của Chủ tịch Trung Quốc Hồ Cẩm Đào là "quan trọng nhất kể từ chuyến thăm Mỹ lịch sử của ông Đặng Tiểu Bình 30 năm về trước". Thế nhưng, để tạo được bước ngoặt trong quan hệ hai bên, cần vượt qua những nghi kỵ lẫn nhau. Bởi 30 năm trước, Trung - Mỹ bắt tay để chống lại sự mở rộng ảnh hưởng của Liên Xô. Sự kiện này đánh dấu ba thập kỷ chuyển đổi kinh tế thành công của Trung Quốc, một phần nhờ mối quan hệ ngoại giao mới với Mỹ.

Tuy nhiên, tình hình hiện nay hoàn toàn khác. Thời gian qua cả hai bên không thiếu những hành động "ăn miếng trả miếng" nhau kiểu như Mỹ bán vũ khí cho Đài Loan và gặp Lãnh đạo tinh thần Tây Tạng Đạt Lai Lạt Ma và Trung Quốc cũng cáo buộc Mỹ can thiệp nội bộ. Điều trớ trêu khi Mỹ - Hàn Quốc tập trận, Trung Quốc cũng tập trận quy mô lớn. Lúc Oa-sinh tơn quyết định giúp Ấn Độ phát triển năng lượng hạt nhân thì Trung Quốc cũng tăng cường hậu thuẫn cho Pa-ki-xtan phát triển năng lượng hạt nhân. Rồi Trung Quốc từ chối chuyến thăm của Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ, còn Mỹ thì điều thêm tàu sân bay tới khu vực... Mặt khác, là sự khác biệt trong khái niệm nhân quyền, Trung Quốc nghi ngờ về chính sách dính líu châu Á của Mỹ và ngược lại Mỹ thì cảnh giác đề phòng trước sự nổi lên của Trung Quốc. Hơn nữa, thời gian gần đây, cả hai bên có không ít những bài "bút chiến" cáo buộc nhau là ích kỷ và theo đuổi các chính sách đi ngược lại các nguyên tắc đã được thừa nhận trên thế giới.

Dường như bức tranh quan hệ hai bên có vẻ sáng sủa hơn. Vừa qua, Trung Quốc phê chuẩn việc giảm khí thải, vấn đề từng đe dọa cơ hội đàm phán và quan chức hai bên đã đấu khẩu tại hội nghị về biến đổi khí hậu ở Cô-pen-ha-gen (Đan Mạch). Sự tranh cãi về kinh tế suốt năm qua cũng thay đổi không khí khi Ủy ban Ngoại thương và Thương mại Mỹ - Trung hoàn tất cuộc gặp hôm 15-12-2010 và Trung Quốc cam kết mở cửa thị trường công nghệ và nông nghiệp cho sản phẩm của Mỹ. Quan trọng nhất, trong những ngày tháng cuối năm, vai trò "âm thầm" của Trung Quốc ngăn chặn căng thẳng trên bán đảo Triều Tiên leo thang đã tạo điều kiện cho Bắc Kinh và Oa-sinh tơn thông qua cuộc gặp thượng đỉnh này.

Người ta cho rằng, mặc dù cả hai bên đều có những đề nghị thiện chí, nhưng quan hệ sẽ không đi đến một bước ngoặt nào, không phải vì Trung Quốc không thỏa hiệp, mà vì Tổng thống Mỹ ngày nay không thể thực hiện được bất cứ điều gì kịch tính như cựu Tổng thống Nich- xơn đã từng làm khi mở cửa với Trung Quốc 30 năm trước. Quốc hội Mỹ sẽ không bao giờ hết nghi ngờ về một Trung Quốc đang trỗi dậy. Về phần mình, Bắc Kinh cũng coi Oa-sinh-tơn là đối tác thương lượng không đáng tin cậy.

Nếu trong cuộc hội đàm lần này, hai nhà lãnh đạo có thể nhận ra những hạn chế mà mỗi nước phải đối mặt, thì chuyến thăm mới có thể được gọi là thành công. Chuyến thăm của Chủ tịch trung Quốc Hồ Cẩm Đào sẽ làm xoa dịu tình hình căng thẳng giữa hai nước trên các phương diện như tình hình khu vực, quan hệ kinh tế thương mại và quân sự. Mặc dù Hoa Kỳ muốn ổn định quan hệ hai nước vốn dĩ chẳng yên ả trong năm qua, nhưng trong hội đàm e rằng sẽ còn quá nhiều mâu thuẫn cần được trao đổi, đặc biệt là vấn đề hạt nhân Triều Tiên, Mỹ bán vũ khí cho Đài Loan, hay về kinh tế thì có mậu dịch Trung - Mỹ, tỷ giá đồng nhân dân tệ. Dư luận không thể lạc quan đối với triển vọng cuộc hội đàm bởi nguyên thủ hai nước sẽ chỉ tiến hành trao đổi những vấn đề quan tâm nhất, tìm hiểu lập trường và thái độ của đối phương, Vì vậy, có lẽ chỉ cần hai bên hiểu biết lẫn nhau chính là kết quả quan trọng nhất.

Thế nhưng, rõ ràng, sự ổn định lâu dài của khu vực châu Á phụ thuộc vào sự êm thấm trong quan hệ giữa hai bên, chứ không phải những hành động "hằm hè" nhau như việc điều thêm tàu sân bay đến để thị uy. Nhu cầu phục hồi kinh tế của Mỹ, nhu cầu kiểm soát nền kinh tế quá nóng của Trung Quốc cũng cần sự ổn định này.

Thêm vào đó, nếu một thất bại trong việc củng cố và tăng hợp tác sẽ hủy hoại không chỉ hai nước mà cả thế giới nói chung. Không bên nào có thể tự dối mình rằng đối kháng gia tăng sẽ giúp tránh được thiệt hại. Thảo luận thẳng thắn về sự khác biệt là điều cả hai nên bắt tay vào cùng làm, nhưng với nhận thức cần nhau, để chuyến thăm không chỉ dừng ở ý nghĩa biểu tượng.

Minh Phương