Canh bạc mạo hiểm (16/03/2011)

Những nhà lãnh đạo mới hôm nào vẫn là trụ cột của thế giới Ả-rập như Ben A-li ở Tuy-ni-di và H. Mu-ba-rắc ở Ai Cập đã bị buộc phải ra đi. Bên cạnh đó, những người đồng nhiệm khác như ở Li-bi, ở Y-ê-men hay ở An-giê-ri đang phải vật lộn trong ranh giới mong manh giữa được và mất. Còn những quốc gia có nền quân chủ như Ả-rập Xê-út, Ba-ranh, Gioóc-đa-ni, Ma-rốc, Ô-man cũng không khỏi chao đảo vì dư chấn.

Trong lúc nhân dân các nước Bắc Phi và Trung Đông chưa tìm được lối thoát cho cuộc khủng hoảng chính trị đang diễn ra thì một số nhà cầm quyền ở phương Tây lại có toan tính riêng cho lợi ích của nước họ. Khi bạo loạn xảy ra, chính giới Hoa Kỳ và phương Tây chẳng những không cứu nguy những "người bạn độc tài, mất dân chủ", đồng minh một thời của mình ở Tuy-ni-di và Ai Cập mà còn yêu cầu chuyển giao quyền lực, đáp ứng nguyện vọng của dân chúng.

Giờ đây, lúc những "người bạn độc tài" đó đã ra đi, họ lại chẳng thèm đếm xỉa đến động lực chính thúc đẩy quần chúng nổi dậy mà quan tâm tới các vấn đề khác như làm sao kiếm được những hợp đồng béo bở và tìm cách giải quyết những mối lo nhãn tiền của chính họ.

Rõ ràng, Mỹ và phương Tây không ngần ngại công khai quan điểm ủng hộ phe đối lập Li-bi bằng những biện pháp trừng phạt cứng rắn nhằm tạo sức ép "hạ bệ" nhà lãnh đạo M.Ca-đa-phi. Sau trận chiến khốc liệt nhất trong những tuần qua với quân đội ủng hộ Chính phủ Li-bi khiến lực lượng nổi dậy mất đi một số cứ điểm quan trọng và tuyên bố sẽ có hành động quân sự toàn diện; ngay lập tức, Tổng thống Mỹ Ba-rắc Ô-ba-ma tuyên bố, quân đội Mỹ có thể can thiệp quân sự vào Li-bi nếu các lực lượng trung thành với nhà lãnh đạo nước này tiếp tục các hành động tấn công quân sự vào lực lượng chống đối. NATO và Liên minh châu Âu (EU) đã thảo luận chi tiết về kế hoạch thiết lập vùng cấm bay tại quốc gia Bắc Phi này. Vùng cấm bay được xem như một biện pháp yểm trợ lực lượng chống đối. Thế nhưng, 27 nước đã phản đối và chưa sẵn sàng chia sẻ trách nhiệm trước hậu quả về các hoạt động quân sự mới, bởi họ lo ngại có thể gây ra trong bối cảnh chưa thoát khỏ "vũng lầy" ở I-rắc và Áp-ga-ni-xtan. Hơn nữa, việc áp đặt vùng cấm bay từ một loạt tàu sân bay và các căn cứ ở Địa Trung Hải có thể làm cho tình hình trở nên phức tạp, đẩy Mỹ và phương Tây vào thế nguy hiểm do kích động xung đột quân sự trong thế giới Hồi giáo.

Mặc dù nhiều quốc gia muốn thay đổi cân bằng sức mạnh quân sự giữa lực lượng của M.Ca-đa-phi và lực lượng nổi dậy, nhưng việc bảo vệ dân thường phải là lý do chính đối với bất kỳ kế hoạch cấm bay nào. Trong khi đó, xét tình hình hiện nay, cuộc nổi dậy tại Li-bi đang có xu hướng đẫm máu nhất sau một loạt cuộc biểu tình của dân chúng tại Trung Đông và Bắc Phi.

Do vậy, không ai dám chắc rằng tình hình Li-bi sẽ khá hơn những tấm gương hiện hữu như I-rắc và Áp-ga-ni-xtan. Vì "di sản" mà Tổng thống M.Ca-đa-phi để lại sẽ là một quốc gia hầu như không có những cơ cấu thích hợp cho một tiến trình quá độ yên bình sau 4 thập kỷ Li-bi theo đuổi một thể chế chưa có tiền lệ. Các nhà phân tích cảnh báo rằng, bất cứ thời kỳ hậu H. Ca-đa-phi nào cũng đầy rẫy những bất ổn. Ở Li-bi, không có phe đối lập có tổ chức đủ mạnh; không có các thể chế dân sự để quy tụ người dân. Các nhóm đối lập lưu vong ở nước ngoài thì nhỏ lẻ. Sẽ mất nhiều thời gian để hình thành một trật tự mới, trong khi những căng thẳng chính trị sẽ tăng cao do nhiều tổ chức khác nhau như các bộ lạc, quân đội, người Hồi giáo và những người thuộc phái tự do tranh giành quyền lực.

Bản thân Hoa Kỳ với cây gậy chỉ huy của NATO dù ủng hộ thiết lập vùng cấm bay cũng nơm nớp trước sự trỗi dậy của một lớp lãnh tụ Hồi giáo mới đang còn là ẩn số. Nếu những "ẩn số mới" lại ngả sang phía những lực lượng chống đối đang cầm súng ở Áp-ga-ni-xtan hay I-rắc thì, cánh cung Ả-rập sẽ là thách thức đặc biệt nghiêm trọng với Mỹ và phương Tây.

Lịch sử loài người đã có nhiều trải nghiệm về các cuộc chính biến diễn ra ở nhiều quốc gia. Đứng về phía lương tri của nhân loại, chúng ta hy vọng và mong muốn một sự ổn định, một tương lai tươi sáng cho nhân dân Bắc Phi, nhân dân Trung Đông nói riêng và nhân dân thế giới nói chung.

Tuy nhiên, hoàn toàn có thể sẽ xảy ra tình huống khi chính phủ mới được thành lập ở Ai Cập hay Tuy-ni-di, người đứng đầu lại có tư tưởng "chống Mỹ và phương Tây" như từng xảy ra trước đây. Chẳng hạn như năm 1991 tại An-giê-ri, lực lượng tôn giáo đã thắng trong cuộc tranh giành quyền lực. Đây là điều mà Mỹ và phương Tây lo sợ. Liệu rồi đây, một Ai Cập từng là đồng minh của Hoa Kỳ trong suốt 30 năm vẫn tiếp tục được chính thể mới duy trì hay sẽ trở thành một đối trọng mới, ai mà biết được. Và giả dụ, người đứng đầu của chính quyền mới ở Ai Cập hay Tuy-ni-di cũng như các nước Bắc Phi, Trung Đông khác lại là người của tổ chức "huynh đệ Hồi giáo" thì “gậy ông đập lưng ông” và đó sẽ là canh bạc quá nhiều rủi ro.

MINH PHƯƠNG