*Tượng thờ chó đá ở Hội An.
*
Người Tày và người Nùng chọn ngày lành tháng tốt để đặt con chó đá ở trước cổng nhà. Chó đá được đặt ngay trước cửa tạc to bằng chó thật. Hai chân trước đứng hiên ngang, hai chân làm trụ theo thế đứng bệ vệ. Chó đá được tạo thế phục mồi, miệng và mắt chúng phải nhìn nhằm vào một điểm ở phía trước, sẵn sàng tư thế tấn công.
Trong ngày Tết, chó đá được tắm bằng lá bưởi đun nóng, sau đó được gia chủ quàng trên cổ những vòng vải đỏ hoặc giấy hồng điều. Những ngày này, chó đá được cúng kẹo, cúng cơm. Khi chúc Tết, mọi người có thể có bao đỏ mừng tuổi cho chó đá để biết ơn nó đã giúp gia chủ và láng giềng một năm bình yên.
Với người Dao, hình ảnh con chó đá được thể hiện qua trang phục truyền thống. Người Dao đỏ trong ngày cưới còn đội một chiếc mũ hình đầu chó, mặc váy có hình đuôi chó... Trên trang phục người Dao có hình ảnh đôi chó quay lưng lại nhau. Người Pa Cô coi con chó như vật tổ truyền nên họ kiêng giết và ăn thịt chó...
Người Kinh ở Lạng Sơn, Bắc Ninh, Hà Nội, Hưng Yên, Quảng Nam... vẫn duy trì được tục thờ chó đá. Ở phía nam ngã tư Trung Hiền (Hà Nội) có tượng chó đá nên nơi này được gọi là Cửa ô Chó đá. Quận Tây Hồ có đền Cẩu Nhi (ở Hồ Trúc Bạch). Tượng chó đá còn được thờ ở Hát Môn (Phúc Thọ), Thượng Mỗ (Đan Phượng), Viên Nội (Ứng Hòa), Chàng Sơn (Thạch Thất) - Hà Nội và chùa Cầu (Hội An)... Tuy nhiên, mỗi nơi có hình thức thờ cúng khác nhau.
Trong quan niệm của người Việt xưa, chó là con vật trung thành và mang lại nhiều may mắn. Muốn canh giữ phần âm thì phải “nuôi” chó đá.
Lê Thánh Tông làm thơ về Tượng chó đá có câu: Quyền trọng ơn trên trấn cõi ngoài/ Cửa nghiêm chem chẻm một mình ngồi/ Quản bao sương tuyết nào chi kể/ Khéo giữ cao lương cũng chẳng nài…
Còn nhà thơ Phùng Khắc Bắc thì viết: Anh trở về làng đồi/ Con chó đá đón anh ngoài ngõ/ Cái thuở cha ông gạo tiền không có/ Nhưng lại nuôi chó đá giữ hồn…/ Và hôm nay khi anh vừa tới ngõ…/ Anh như bay như hoá/ Và hiểu thêm/ Ta phải là ta cả phần xác lẫn phần hồn.
Thiết nghĩ, để giữ gìn văn hóa dân tộc truyền thống, cần biết yêu những linh vật của tổ tiên ta, nhất là Tượng nghê và Tượng chó đá.
PVH