Vai trò của đồng USD bắt đầu suy giảm bởi quá trình “phi đô la hóa”.
Lời cảnh báo của Tổng thống Mỹ - Donald Trump sẽ áp mức thuế quan lên tới 100% nếu các nước thành viên Nhóm các nền kinh tế mới nổi (BRICS) tạo ra một đồng tiền mới hoặc ủng hộ bất kỳ đồng tiền nào khác thay thế đồng USD cho thấy mâu thuẫn xung quanh vai trò của đồng USD ngày càng nóng lên.
Hàng thập niên nay, đồng USD được coi là xương sống trong thương mại toàn cầu và đóng vai trò là đồng tiền dự trữ quốc tế. Theo Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed), từ năm 1999 đến 2019, đồng USD được sử dụng trong 96% hóa đơn thương mại quốc tế ở châu Mỹ, 74% ở khu vực châu Á - Thái Bình Dương và 79% ở phần còn lại của thế giới. Đồng USD cũng được sử dụng cho phần lớn các giao dịch dầu mỏ.
Bên cạnh đó, dù có phần suy giảm bởi sự cạnh tranh của đồng Euro châu Âu và đồng Nhân dân tệ Trung Quốc, nhưng đồng USD vẫn giữ vai trò là đồng tiền dự trữ hàng đầu thế giới kể từ Chiến tranh Thế giới thứ hai đến nay. Chỉ số theo dõi mức độ thống trị của đồng USD do Hội đồng Đại Tây Dương công bố cho thấy năm 2024, tỷ trọng của “đồng bạc xanh” trong dự trữ toàn cầu đứng ở mức 58%.
Sức mạnh bao trùm của đồng USD trong nền kinh tế toàn cầu không có gì là bất ngờ bởi đây chính là sức mạnh của nước Mỹ siêu cường. Xét về thực chất, Mỹ là cường quốc xuất khẩu hàng đầu thế giới với những mặt hàng xuất khẩu đem lại giá trị kinh tế lớn như vũ khí, máy bay, ôtô... Hoạt động xuất khẩu của Mỹ được duy trì khá ổn định khi các mặt hàng xuất khẩu chủ lực của nước này thường xuyên là lựa chọn hàng đầu của nhiều đối tác. Nền kinh tế Mỹ lại luôn có động lực đổi mới, tinh thần kinh doanh và tăng trưởng nhanh hơn hầu hết các nền kinh tế tiên tiến khác. Nhờ đó, Mỹ hiện chiếm tới 25% GDP và 10% thương mại hàng hóa, dịch vụ toàn cầu.
Thêm vào đó, vai trò của đồng USD được khẳng định ngay từ năm 1944, khi 44 quốc gia đã ký Thỏa thuận Bretton Woods, thống nhất hình thành một cơ chế trao đổi tiền tệ quốc tế được cố định bằng đồng USD. Theo thỏa thuận, các quốc gia cam kết rằng ngân hàng trung ương của họ sẽ duy trì tỷ giá hối đoái cố định với đồng USD và các nước sẽ dùng vàng hoặc USD làm phương tiện thanh toán quốc tế. Dù sau này hệ thống Bretton Woods sụp đổ nhưng đồng USD vẫn giữ vai trò quan trọng nhất trong thương mại, dự trữ ngoại hối và trao đổi tiền tệ toàn cầu.
Tuy nhiên, sự phụ thuộc vào đồng USD đã gây nhiều vấn đề, tạo ra những rào cản thương mại và hạn chế chủ quyền tài chính của các nước đang phát triển. Đồng USD cũng bị chỉ trích gây ra hàng loạt cuộc khủng hoảng tài chính. Điển hình như cuộc khủng hoảng tài chính 2007-2008 bắt đầu từ Mỹ đã tác động tiêu cực đến nền kinh tế toàn cầu. Gánh nặng nợ công ngày càng lớn của Mỹ cũng khiến nhiều nước dự trữ bằng đồng USD trở nên cảnh giác hơn, nhất là khi xuất hiện mối lo ngại khả năng Mỹ lỡ hạn thanh toán nợ. Tỷ phú người Mỹ - Elon Musk từng thừa nhận chi tiêu vượt mức của Chính phủ Mỹ khiến các quốc gia khác phải hấp thụ một phần đáng kể lạm phát của nước này.
Việc phải có đồng tiền khác ngoài đồng USD trong giao dịch thương mại đã trở thành nhu cầu thiết thực với nhiều nước trên thế giới. Quá trình “phi đô la hóa” bắt đầu xuất hiện khi các nước tìm cách tiến hành trao đổi thương mại bằng đồng nội tệ của nhau, chẳng hạn như đồng Nhân dân tệ của Trung Quốc, đồng Ruble của Nga, đồng Rupee của Ấn Độ... Thêm vào đó, sự nổi lên của Trung Quốc như cường quốc kinh tế thứ hai thế giới khiến Bắc Kinh muốn mở rộng vai trò của đồng Nhân dân tệ trong nền kinh tế thế giới, tạo sự đối đầu với đồng USD.
Đặc biệt, kể từ khi xung đột Nga - Ukraine bùng phát, dẫn tới việc Mỹ và các nước phương Tây cấm vận Nga, tách nền kinh tế Nga khỏi hệ thống thanh toán quốc tế SWIFT do Mỹ chi phối, nhu cầu sử dụng đồng tiền khác ngoài đồng USD trong thanh toán càng trở nên cấp thiết. Chính vì thế, không có gì là ngẫu nhiên khi khối BRICS bao gồm Brazil, Nga, Ấn Độ, Trung Quốc, Nam Phi và các thành viên mới gia nhập là Ai Cập, Ethiopia, Iran, Saudi Arabia và Các Tiểu vương quốc Arập thống nhất bắt đầu lên kế hoạch sự cho sự ra đời của một đồng tiền chung của khối, từ đó giảm nhu cầu đối với đồng USD.
Tuy nhiên, quá trình này không dễ dàng và phía trước là cả một chặng đường dài. Nhưng vấn đề này phần nào cho thấy nỗ lực giảm bớt vai trò của đồng USD, thậm chí là hạ bệ “đồng bạc xanh” - nơi trú ẩn quyền lực của Mỹ đang hiện rõ dần. Trận “đại chiến” xung quanh đồng USD đang nóng dần. Đây là điều khó tránh khỏi bởi nó chính là cuộc cạnh tranh quyền lực giữa các siêu cường.
Tiến Thành