Anh Bùi Văn Thủy đang đánh bắt cá trên hồ Bến En.

Vườn quốc gia (VQG) Bến En nằm trên địa bàn 2 huyện Như Thanh và Như Xuân, tỉnh Thanh Hóa. Đây là VQG có hệ sinh thái độc đáo với những khu rừng nguyên sinh bạt ngàn, có hồ nước lớn mênh mông với khoảng 16 hòn đảo lớn nhỏ. Len lõi giữa VQG hiện vẫn còn nhiều ngôi làng của người dân bản địa sinh sống, có nhiều gia đình sống dựa vào rừng, mưu sinh trên lòng hồ.

Ngày nào cũng vậy, cứ khoảng 4-5 giờ sáng khi bản làng, núi rừng vẫn chìm trong giấc ngủ, ông Hà Văn Nguyện, (sinh năm 1962, ngụ thôn Cây Nghia, xã Xuân Thái, huyện Như Thanh) lại thức giấc để chuẩn bị cho một buổi mưu sinh. Đồ nghề chỉ có một con thuyền nhỏ, lưới và một số dụng cụ bắt cá.

Khu vực hồ Bến En, nơi ông Nguyện thả lưới chỉ cách nhà khoảng vài trăm mét. Hai vợ chồng ông Nguyện bắt đầu dong thuyền ra hồ, khi tới khu vực giữa hồ được cho sẽ có nhiều cá, người vợ chèo thuyền chậm lại giữ thăng bằng, còn ông Nguyện tay thoăn thoắt thả từng mẻ lưới. Thả lưới xong, vợ ông ngưng chèo, cầm ngược mái chèo đập liên hồi xuống mặt hồ tĩnh lặng để xua đuổi đàn cá bỏ chạy và mắc vào lưới. Thời điểm này, trên hồ trời vẫn tối đen nhưng đã có nhiều ánh đèn pin từ phía xa hắt lại kèm những tiếng nói cười của những người bắt đầu buổi mưu sinh như ông Nguyện.

Trong lúc chờ thu lưới, ông Nguyện kể cho chúng tôi biết về cơ duyên nghề sông nước gắn với người dân nơi đây: “Khu vực chúng tôi ở ngày trước chỉ là những con suối nhỏ. Năm 1977, khi hồ Bến En hình thành, cả vùng mênh mông nước. Để thích nghi với môi trường mới, dân làng đã bắt đầu làm thuyền, đan lưới để đánh bắt cá. Chúng tôi là những thế hệ đầu tiên làm nghề chài lưới khi hồ tích nước. Ngày trước, xuống hồ đánh cá chỉ để cải thiện bữa ăn, nhưng về sau nhiều loại cá trên hồ có giá trị, được thương lái thu mua nên có nhiều gia đình đã dựa vào nghề chài lưới để mưu sinh”.

Bến En có rất nhiều loại cá thơm ngon, trở thành “đặc sản” như cá chày, cá nheo, cá na, cá lún, cá hòa bình… Đây là những loài thủy sản có từ ngày trước, khi hồ chưa tích nước. Sau này nước lớn, cá có môi trường sống tốt hơn nên sinh sôi, nảy nở rất nhiều. Ngoài những loại cá bản địa, trong hồ cũng có rất nhiều loài cá được thả như chép, trôi, mè… trong đó cá mè sông mực ngon nổi tiếng, có nhiều người đánh được những con nặng tới 30-40 kg.

Sau một hồi trò chuyện, vợ chồng ông Nguyện tiến hành thu lưới. Mẻ lưới đầu tiên, ông Nguyện thu được khoảng 2kg cá, chủ yếu là cá na, cá lún. So với mọi hôm, thành quả thu được không như kỳ vọng. Vợ chồng ông lại dong thuyền, tìm vị trí mới để thả lưới. Công việc cứ lặp lại như thế cho đến khoảng 8 giờ sáng vợ chồng ông sẽ thu lưới, kết thúc buổi mưu sinh. Cá sẽ được thương lái thu mua hoặc vợ ông mang xuống chợ bán.

Trên lòng hồ, ngoài những người đánh cá bằng lưới như ông Nguyện, còn có nhiều người dân làm nghề đánh bắt tôm, cá bống. Đây cũng là những loài đặc sản trên lòng hồ, giá trị kinh tế rất cao. Anh Bùi Văn Chinh, ngụ làng Lúng, xã Xuân Thái là người chuyên dùng lồng bát quái đánh bắt tôm, cá bống. Đêm xuống, anh Chinh dong thuyền ra hồ thả lồng bát quái, đến khoảng 4-5 giờ sáng hôm sau, anh lại dong thuyền ra hồ thu hoạch. Khi trời ló rạng, thương lái đánh ca nô ra tận nơi để thu mua. “Hôm nào đánh được thì có thể kiếm được khoảng 800.000 tới 1 triệu đồng, còn bình thường chúng tôi kiếm được khoảng 400.000 đến 500.000 đồng...”.

Anh Bùi Văn Thủy, ngụ thôn cây Nghia cho biết: Ngày trước người dân xuống hồ đánh bắt cá chủ yếu cải thiện bữa ăn. Nhưng khoảng 10 năm trở lại đây, nhiều loài cá trên hồ được các nhà hàng dưới phố thu mua rất nhiều, từ đó nghề này mới được nhiều người biết tới. Nghề này làm giàu thì khó lắm, nhưng nếu chịu khó cũng đủ để gia đình trang trải cuộc sống thường ngày và nuôi 2 đứa nhỏ đi học. Nhiều người có kinh nghiệm đánh bắt cá trên hồ cho biết, gần đây lượng cá đánh được ngày càng giảm, do số người làm nghề chài lưới trên sông ngày một đông, lại có nhiều người lén lút đánh cá bằng kích điện khiến cho cá nhỏ chưa kịp lớn đã chết.

Do được thiên nhiên ban tặng cho phong cảnh tuyệt đẹp, VQG Bến En được Tập đoàn Sun Group đầu tư khoảng 11.000 tỷ đồng để biến nơi đây thành khu nghỉ dưỡng sinh thái đẳng cấp. Tại xã Xuân Thái sẽ có những làng du lịch cộng đồng độc đáo, mang nét hoang sơ do chính những người dân bản địa làm chủ. Đây cũng là cơ hội để bà con hành nghề chài lưới vùng lòng hồ Bến En có thể sống khỏe, nhờ cung ứng thực phẩm cho hoạt động du lịch.

Theo ông Đặng Hữu Nghị - Giám đốc VQG Bến En: Trong phạm vi quản lý của vườn có khoảng 10 bản, làng của 2 huyện sinh sống, trong đó có hàng trăm hộ sống nhờ vào nghề sông nước. “Chúng tôi luôn tạo điều kiện cho người dân đánh bắt cá trên hồ, đây cũng là nghề đã gắn bó với họ từ lâu. Tuy nhiên, vườn vẫn thường xuyên nhắc nhở bà con khai thác đúng quy định, đúng mùa để bảo vệ môi trường, đảm bảo hoạt động khai thác thủy sản lâu dài”- ông Nghị cho hay.

Ông Nguyễn Khắc Đại - Chủ tịch UBND xã Xuân Thái cho biết: Hiện nay, xã Xuân Thái được quy hoạch là một trong những điểm du lịch cộng đồng và là điểm đặt cáp treo tham quan VQG Bến En. Vì thế nghề sông nước của người dân rất quan trọng, là nguồn cung cấp thực phẩm đa dạng, độc đáo, góp phần đa dạng các hoạt động du lịch cộng đồng tại địa phương.

Hoàng Thanh - Minh Tuấn