Hoàn thiện Luật Báo chí để đáp ứng yêu cầu phát triển trong giai đoạn mới

Hoàn thiện pháp lý bảo đảm quyền tự do báo chí, tự do ngôn luận

Sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin, sự bùng nổ của các nền tảng số và sự xâm nhập ngày càng sâu của thông tin xuyên biên giới đã làm thay đổi căn bản cách thức sản xuất, truyền dẫn và tiếp nhận thông tin. Trong bối cảnh đó, báo chí Việt Nam - với vai trò là lực lượng nòng cốt trên mặt trận tư tưởng - chịu sức ép chưa từng có, không chỉ từ yêu cầu nâng cao chất lượng nội dung, mà còn từ các thách thức về quản lý, về cạnh tranh công bằng và về sự bảo đảm chủ quyền thông tin quốc gia. Những áp lực mới mẻ này đòi hỏi hệ thống pháp luật phải theo kịp tốc độ biến đổi của thực tiễn, phải đủ linh hoạt để tạo hành lang phát triển, đồng thời đủ chặt chẽ để giữ vững nguyên tắc cơ bản của báo chí cách mạng.

Trong các phiên thảo luận tại nghị trường, điều đáng chú ý đầu tiên là sự nhấn mạnh của nhiều đại biểu về ý nghĩa của việc tiếp tục thể chế hóa đầy đủ tinh thần của Hiến pháp năm 2013, đặc biệt là quyền tự do báo chí và tự do ngôn luận của công dân. Luật Báo chí hiện hành đã góp phần quan trọng bảo đảm quyền này trong suốt gần một thập kỷ qua, nhưng thực tiễn phát triển nhanh chóng của công nghệ và sự thay đổi trong hành vi truyền thông của công chúng đặt ra yêu cầu phải xác lập các cơ chế minh bạch hơn, khả thi hơn để công dân có thể thực hiện quyền của mình một cách hiệu quả. Một số ý kiến trong Quốc hội cho rằng dự thảo đã tiến một bước dài khi quy định cụ thể hơn quyền yêu cầu cải chính, quyền phản hồi thông tin cũng như trách nhiệm của cơ quan báo chí trong việc kiểm chứng, đính chính và trả lời các kiến nghị chính đáng của người dân.

Báo chí trong kỷ nguyên số: Yêu cầu cấp bách về chuyển đổi và quản lý

Tuy nhiên, việc mở rộng quyền cũng đồng thời đi liền với yêu cầu tăng cường trách nhiệm. Trong thảo luận, có ý kiến đề nghị phải bổ sung cơ chế giám sát rõ ràng hơn đối với việc cung cấp thông tin từ các cơ quan, tổ chức; phải xác định trách nhiệm cụ thể của các chủ thể khi tham gia vào đời sống thông tin để tránh tình trạng cung cấp thông tin không đầy đủ hoặc né tránh, gây khó khăn cho các cơ quan báo chí trong quá trình tác nghiệp. Các đại biểu cũng đặc biệt nhấn mạnh đến nghĩa vụ của nhà báo trong việc tuân thủ các chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp, coi đó là nền tảng để duy trì tính chuẩn xác, khách quan và uy tín của báo chí cách mạng.

Một trong những nhóm vấn đề được tranh luận sôi nổi là cơ chế quản lý báo chí trong bối cảnh số hóa. Trước sự bùng nổ của báo chí điện tử, nền tảng số và môi trường mạng toàn cầu, yêu cầu đặt ra không chỉ là quản lý nội dung mà còn phải quản lý dòng chảy thông tin theo hướng bảo đảm cân bằng giữa tự do sáng tạo và trách nhiệm pháp lý. Nhiều đại biểu nhận định rằng dự thảo đã có bước tiến đáng kể khi xác định rõ khái niệm và phạm vi hoạt động của cơ quan báo chí trên môi trường số, đồng thời đề cập cụ thể đến việc hợp tác với các nền tảng xuyên biên giới. Đây được xem là điểm mới phù hợp với xu thế quốc tế, giúp Việt Nam chủ động hơn trong việc bảo vệ lợi ích quốc gia, đặc biệt trong các vấn đề liên quan đến quảng cáo, bản quyền nội dung và chia sẻ doanh thu.

Ngoài ra, một số ý kiến đề nghị Dự thảo Luật cần tiếp tục hoàn thiện các quy định liên quan đến xử lý hành vi vi phạm trên môi trường mạng, nhất là tình trạng thông tin giả, thông tin sai sự thật, vốn đang lan truyền với tốc độ nhanh chóng và gây ra nhiều hệ lụy đối với xã hội. Việc làm rõ trách nhiệm của các nền tảng số, của các chủ thể phát tán thông tin, cùng cơ chế phối hợp giữa cơ quan chức năng và cơ quan báo chí được coi là rất cần thiết để bảo đảm một môi trường an toàn, lành mạnh cho công chúng tiếp cận thông tin.

Mô hình cơ quan truyền thông đa phương tiện: Cần thận trọng, tránh máy móc

Một vấn đề khác thu hút sự quan tâm lớn là quy định về mô hình tổ chức cơ quan báo chí, đặc biệt là cơ quan truyền thông chủ lực đa phương tiện. Một số đại biểu cho rằng việc đưa khái niệm này vào Luật là phù hợp với xu hướng phát triển của báo chí hiện đại, nơi cơ quan báo chí không chỉ hoạt động trên một nền tảng duy nhất mà phát triển đa dạng các loại hình như báo in, báo điện tử, phát thanh, truyền hình, mạng xã hội và sản xuất nội dung đa phương tiện. Tuy nhiên, cũng có ý kiến thận trọng cho rằng cần đánh giá tác động kỹ lưỡng để bảo đảm sự linh hoạt cho từng cơ quan báo chí, tránh tình trạng áp đặt khuôn mẫu cứng nhắc, dẫn tới xáo trộn tổ chức không cần thiết. Điều quan trọng là dự thảo phải tạo điều kiện để các cơ quan báo chí chủ lực phát huy vai trò dẫn dắt dư luận xã hội, trong khi vẫn bảo đảm sự đa dạng, cạnh tranh lành mạnh và bản sắc của từng cơ quan báo chí.

Ở góc độ quản lý nhà nước, vấn đề cắt giảm thủ tục hành chính trong hoạt động báo chí được nhiều đại biểu ghi nhận là điểm tiến bộ rõ rệt của Dự thảo Luật. Việc giảm bớt một số loại giấy phép, đơn giản hóa quy trình đăng ký hoạt động, giảm yêu cầu báo cáo định kỳ sẽ giúp tiết kiệm nguồn lực, giảm chi phí xã hội và tạo thuận lợi cho các cơ quan báo chí tập trung cho nhiệm vụ chính là sản xuất thông tin chất lượng cao. Nhiều đại biểu đánh giá rằng việc cải cách thủ tục hành chính trong lĩnh vực báo chí thể hiện nỗ lực của cơ quan soạn thảo trong việc thực hiện tinh thần “chính phủ kiến tạo, hành động”, tạo môi trường pháp lý thông thoáng nhưng không buông lỏng quản lý.

Trong quá trình thảo luận, một điểm được nhấn mạnh nhiều lần là yêu cầu cân bằng giữa quyền tự do báo chí và nghĩa vụ tuân thủ pháp luật, giữa quyền tự do ngôn luận và trách nhiệm bảo vệ lợi ích chung của xã hội. Báo chí cách mạng Việt Nam là lực lượng xung kích trên mặt trận tư tưởng, là diễn đàn tin cậy của nhân dân, là cầu nối giữa Đảng, Nhà nước và Nhân dân. Do đó, Luật phải bảo đảm để báo chí có đủ điều kiện phát huy vai trò định hướng dư luận, đồng thời cũng phải có cơ chế phù hợp để đấu tranh với những biểu hiện lợi dụng báo chí nhằm gây nhiễu loạn thông tin, làm suy giảm niềm tin của công chúng. Nhiều đại biểu đề nghị cần quy định rõ hơn các hành vi bị nghiêm cấm, tăng mức xử lý đối với những vi phạm nghiêm trọng, đồng thời có cơ chế bảo vệ nhà báo khi tác nghiệp đúng pháp luật, đặc biệt trong các vụ việc liên quan đến điều tra, giám sát, phản biện xã hội.

Một nội dung quan trọng khác được thảo luận là vấn đề phát triển đội ngũ người làm báo trong giai đoạn mới. Báo chí hiện đại đòi hỏi đội ngũ nhà báo không chỉ vững vàng về bản lĩnh chính trị, đạo đức nghề nghiệp mà còn phải được trang bị các kỹ năng công nghệ, khả năng phân tích dữ liệu và tư duy đa nền tảng. Trong bối cảnh đó, Luật cần mở đường cho các cơ chế đào tạo, bồi dưỡng linh hoạt, khuyến khích sự học tập suốt đời, tạo điều kiện cho đội ngũ nhà báo thích ứng nhanh với sự thay đổi của môi trường truyền thông. Một số đại biểu đề nghị cần có điều khoản cụ thể hơn về việc bảo đảm an toàn nghề nghiệp, bảo vệ tác quyền cho nhà báo, cũng như cơ chế hỗ trợ tác nghiệp ở vùng sâu, vùng xa, biên giới và hải đảo.

Bên cạnh những nội dung chính liên quan đến báo chí, các đại biểu cũng đề cập đến vai trò của cơ quan chủ quản và sự phối hợp giữa các bộ, ngành trong quản lý hoạt động báo chí. Việc phân định rõ trách nhiệm sẽ giúp nâng cao hiệu lực điều hành, tránh chồng chéo, đồng thời tạo điều kiện cho cơ quan báo chí tự chủ nhiều hơn trong hoạt động chuyên môn và tài chính. Một số ý kiến cho rằng cần khuyến khích mạnh mẽ mô hình tự chủ tài chính đối với các cơ quan báo chí đủ điều kiện, bởi đây là xu hướng tất yếu giúp báo chí phát triển bền vững mà vẫn giữ vững định hướng chính trị.

Nhìn xuyên suốt quá trình thảo luận tại Quốc hội, có thể thấy sự thống nhất về tính cấp thiết của việc sửa đổi Luật Báo chí, đồng thời kỳ vọng lớn của các đại biểu và cử tri đối với một đạo luật mang tính nền tảng cho sự phát triển của báo chí Việt Nam trong nhiều năm tới. Sự phát triển nhanh của truyền thông số, sự thay đổi trong cách tiếp nhận thông tin của công chúng, sự cạnh tranh gay gắt giữa báo chí cách mạng và các nền tảng xuyên biên giới đòi hỏi Luật phải có tầm nhìn chiến lược, phải lường trước được những thách thức của tương lai, đồng thời phát huy được vai trò của báo chí trong việc củng cố niềm tin xã hội và tạo sự đồng thuận trong nhân dân.