Thực tiễn cho thấy, làng nghề đóng vai trò quan trọng thúc đẩy kinh tế - xã hội ở nông thôn, góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Tuy nhiên làng nghề với sự hình thành và phát triển mạng lưới tự phát, nhỏ lẻ; thiết bị thủ công, đơn giản; công nghệ lạc hậu... thêm vào đó, ý thức người dân làng nghề trong bảo vệ môi trường sinh thái, bảo vệ sức khỏe còn hạn chế… đã tạo sức ép không nhỏ đến chất lượng môi trường sống của cư dân làng nghề.

Tùy loại hình sản xuất, môi trường ở các làng nghề bị ô nhiễm khác nhau. Ô nhiễm nước diễn ra đặc biệt nghiêm trọng tại các làng nghề chế biến lương thực, thực phẩm, chăn nuôi và giết mổ, làng nghề tái chế giấy (ô nhiễm hữu cơ), dệt nhuộm (nước thải chứa nhiều hóa chất), tái chế kim loại (ô nhiễm kim loại nặng). Trong khi đó, ô nhiễm không khí diễn ra nặng nề tại các làng nghề gốm sứ, vật liệu xây dựng và khai thác đá (ô nhiễm bụi), làng nghề tái chế phế thải (ô nhiễm bụi chứa kim loại nặng và vật liệu độc hại). Vấn đề chung nhất đối với các làng nghề là phần lớn chất thải rắn không được thu gom, xả thẳng vào môi trường. Theo dự báo, ô nhiễm không khí, nước và đất ở làng nghề còn diễn biến phức tạp nếu không kịp thời cương quyết áp dụng các giải pháp quản lý và kỹ thuật.

Để bảo vệ môi trường làng nghề, vấn đề cấp bách cần tập trung thực hiện trong thời gian tới: Một là, các cấp quản lý Trung ương tập trung hoàn thiện thể chế, tăng cường tổ chức thực hiện pháp luật về bảo vệ môi trường làng nghề. Hai là, các cấp quản lý địa phương cần chú trọng nghiên cứu, thực hiện quy hoạch không gian làng nghề gắn với bảo vệ môi trường; tăng cường các hoạt động bảo vệ môi trường và xử lý chất thải đối với làng nghề đang hoạt động, xử lý triệt để các cơ sở làng nghề gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng. Ba là, các bộ, ngành tập trung thực hiện, áp dụng đồng bộ các giải pháp khuyến khích và các giải pháp hạn chế, nghiêm cấp. Bốn là, các hộ sản xuất, doanh nghiệp có trách nhiệm nghiêm chỉnh chấp hành các quy định về bảo vệ môi trường đối với các cơ sở sản xuất kinh doanh và cần sớm loại bỏ các công nghệ sản xuất lạc hậu gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng. Năm là, cộng đồng tăng cường các hình thức tham gia, hỗ trợ trực tiếp cho các cơ quan quản lý môi trường địa phương để bảo vệ môi trường làng nghề.

Nguyễn Hoàng