Trường Thanh niên Tiền tuyến Huế năm 1945

Quyết tâm nắm lực lượng thanh niên ưu tú

Đêm 9-3-1945, quân Nhật nổ súng lật đổ chính quyền thực dân Pháp trên toàn Đông Dương. Ngày 12-3, Ban Thường vụ T.Ư Đảng ra chỉ thị: “Nhật - Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta”. Lúc này, đối tượng của cách mạng có sự thay đổi. Phát xít Nhật là kẻ thù chính, kẻ thù cụ thể trước mắt, duy nhất của nhân dân Đông Dương. Khẩu hiệu “Đánh đuổi Pháp, Nhật” được thay bằng khẩu hiệu “Đánh đuổi phát xít Nhật” để chống lại chính quyền Nhật và tay sai, phát động một cao trào kháng Nhật, cứu nước làm tiền đề cho cuộc khởi nghĩa.

Trong nỗ lực kiểm soát và ổn định tình hình, Nhật Bản dựng lên Chính phủ Trần Trọng Kim (17-4-1945) gồm 10 bộ, trong đó có nhiều trí thức uy tín như Hoàng Xuân Hãn, Trịnh Đình Thảo... Đặc biệt, Luật sư Phan Anh giữ chức Bộ trưởng Bộ Thanh niên, còn Giáo sư Tạ Quang Bửu làm “Đặc vụ Ủy viên”.

Công việc đầu tiên của Bộ Thanh niên là lập Trường Thanh niên Tiền tuyến ở Huế. Bộ trưởng Phan Anh khẳng định: “Chúng tôi tuyệt đối không có ảo vọng gì về người Nhật, tình thế đã dứt khoát rồi. Phải là kẻ điên mới đi hợp tác với Nhật. Có những người điên, nhưng chúng tôi là những trí thức, chúng tôi tham gia Chính phủ là để phụng sự”.

Ngày 16-6, Chính phủ Trần Trọng Kim ra Sắc lệnh số 15 thành lập Trường. Đến ngày 2-7, Trường khai giảng, do ông Phan Tử Lăng làm Hiệu trưởng. Để tránh sự chú ý của Nhật, tên Trường không có chữ “quân sự” dù mục tiêu là đào tạo sĩ quan chỉ huy. Ông Phan Anh và ông Tạ Quang Bửu đã tranh thủ thời cơ, tận dụng danh nghĩa của Bộ Thanh niên để đào tạo một lớp sĩ quan chỉ huy quân đội của nước Việt Nam độc lập trong tương lai.

“Việt Minh hóa” học viên

Ngay từ đầu thành lập, trong trường đã có một tổ chức Việt Minh gồm 5 người. Từ cuối tháng 7-1945, toàn bộ học viên Trường Thanh niên Tiền tuyến đã giác ngộ và được “Việt Minh hóa”.

Trường tổ chức theo lối tự quản, học tập quân sự do hai ông Phan Tử Lăng và Võ Lương đến dạy. Còn việc ăn, ở, bếp núc... thì học viên phải tự quản lo lấy. Các hoạt động gồm học quân sự, học lái ô tô, học nghề mộc, cơ khí, học bơi, học cưỡi ngựa, cách chỉ huy, ngoài ra còn có một số buổi học cách sử dụng vũ khí, cách chỉ huy. Nhờ uy tín trong giới trí thức của Phan Anh và Tạ Quang Bửu, Trường thu hút 43 thanh niên trí thức từ cả ba miền về Huế theo học.

Gác bút nghiên lên đường theo tiếng gọi của Tổ quốc

Trong Cách mạng Tháng Tám ở Huế, học viên của Trường Thanh niên Tiền tuyến là lực lượng xung kích, nòng cốt của Ủy ban Khởi nghĩa Thừa Thiên và Trung Kỳ. Họ được giao nhiều nhiệm vụ đặc biệt, trong đó có việc treo cờ đỏ sao vàng lên Kỳ đài Huế ngày 21-8-1945 (2 ngày trước khi giành chính quyền tại Huế, 23-8-1945). Khi lá cờ đỏ sao vàng hãnh diện tung bay trên đỉnh Kỳ đài, nhân dân Huế hò reo vang dội: “Cờ đỏ sao vàng trên cột cờ Huế, độc lập thực sự rồi, bà con ơi!”.

Ngày 23-8-1945, học viên của trường được tổ chức Việt Minh giao nhiệm vụ đảm bảo trật tự trong buổi mít tinh biểu dương lực lượng cách mạng, tổ chức tại sân vận động Huế. Đại diện Chính quyền Cách mạng công nhận Thanh niên Tiền tuyến là lực lượng vũ trang của tỉnh Thừa Thiên, là lực lượng duy nhất của tỉnh được trang bị tương đối đầy đủ súng đạn. Lực lượng Thanh niên Tiền tuyến còn tiếp tục được giao nhiệm vụ bảo vệ trật tự, giữ uy nghiêm cho buổi lễ thoái vị của vua Bảo Đại và đảm bảo an toàn tuyệt đối cho phái đoàn Chính phủ cách mạng. Tiếp đó là bảo vệ các cuộc mít tinh lớn như: Lễ ra mắt của Ủy ban Khởi nghĩa Trung Bộ và Ủy ban Khởi nghĩa Thừa Thiên.

Sau khi Cách mạng Tháng Tám thành công, nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời, trước yêu cầu cấp bách là phải nhanh chóng xây dựng lực lượng vũ trang, đồng chí Trần Hữu Dực giao nhiệm vụ cho Thanh niên Tiền tuyến: “Phải lập gấp lực lượng vũ trang, Thanh niên Tiền tuyến là nòng cốt đứng ra tổ chức”. Từ lực lượng này, Giải phóng quân Thuận Hóa được hình thành với 25 trung đội, trong đó có 10 trung đội do cán bộ Thanh niên Tiền tuyến đảm nhiệm chức Trung đội trưởng. Sau đó, toàn bộ lực lượng được thống nhất vào Ủy ban Quân sự tỉnh Thừa Thiên. Đội viên khi ấy phần lớn là học sinh ở Huế, tự nguyện gác bút nghiên lên đường theo tiếng gọi của Tổ quốc, ai nấy đều hăng hái, tràn đầy nhiệt huyết của sức sống tuổi trẻ.

Phạm vi hoạt động của lực lượng Thanh niên Tiền tuyến không còn bó hẹp trong tỉnh Thừa Thiên mà còn chi viện cho miền Nam kháng chiến, chi viện cho mặt trận Lào.

Trong các học viên, có đồng chí Lê Thiệu Huy, người đã lấy thân mình chắn đạn bắn từ quân Pháp che Hoàng thân Lào Souphanouvong trong lần vượt sông Mê Kông và anh dũng hy sinh. Tấm gương ấy được nhân dân hai nước Việt - Lào ghi nhớ. Sau này, mỗi khi sang thăm Việt Nam, Chủ tịch Souphanouvong thường đến thăm gia đình liệt sĩ Lê Thiệu Huy.

Từ Trường Thanh niên Tiền tuyến Huế, đã có hai vị Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Quân đội nhân dân Việt Nam là đồng chí Phan Anh và Tạ Quang Bửu; 8 vị Tướng: Trung tướng Cao Văn Khánh; các Thiếu tướng: Phan Hàm, Đoàn Huyên, Cao Pha, Nguyễn Thế Lâm, Đào Hữu Liêu, Võ Quang Hồ, Mai Xuân Tần. Ngoài ra, còn có Đặng Văn Việt - người được quân Pháp mệnh danh là “Hùm xám đường số 4”... Nhiều học viên trở thành tướng lĩnh, cán bộ cấp cao; một số hy sinh cho sự nghiệp độc lập dân tộc; số khác chuyển ngành, cống hiến cho kinh tế, văn hóa, khoa học, đã góp phần xứng đáng vào sự nghiệp kháng chiến, giải phóng dân tộc và xây dựng Tổ quốc.