Sách giáo khoa: Hợp nhất và chất lượng?

Theo một số nhà nghiên cứu, mấu chốt vấn đề SGK nằm ở chuẩn chất lượng kiến thức, tài liệu và phương pháp biểu đạt được chọn thế nào. Qua đó, ngành giáo dục cần dựa trên thực tế giảng dạy, để định hình những yêu cầu cần thiết, từ đó hợp nhất được một bộ sách giáo khoa tiêu chuẩn…

Một bộ, hay nhiều bộ SGK?

Nhiều giáo viên nhìn nhận, trước năm 2020 cả nước dùng chung một bộ SGK, yêu cầu có nhiều bộ SGK để các trường lựa chọn sử dụng cho học sinh chỉ mới triển khai thực tế 5 năm qua. Sự khác biệt này, được phân tích từ bài học quá khứ, căn cứ vào hai góc độ giáo dục trước đây. 

Một số nhà giáo từng dạy học ở miền nam trước 1975 chia sẻ, giáo dục miền nam cũ sử dụng nhiều bộ sách giáo khoa cho mỗi cấp học, vì mỗi bộ thường do một hay một nhóm trí thức viết ra, đăng ký bản quyền và chịu trách nhiệm chất lượng; các trường tùy chọn các bộ sách ấy làm SGK cho học sinh. Bởi chính uy tín và kiến thức của các tác giả viết sách được đánh giá cao nên các bộ SGK được chọn đều có chất lượng, chỉ là căn cứ phù hợp vùng miền, tiêu chuẩn học tập của học sinh để được chọn hoặc không. Tinh thần này khác xa giáo dục miền bắc, thống nhất dùng một bộ SGK tiêu chuẩn cho mỗi lớp học.

Sau khi đất nước thống nhất, bộ giáo dục chọn hướng SGK chung, tập trung cho học sinh cả nước. Chỉ trừ những trường điểm, thí điểm cho khung giáo dục cải cách, cả nước gần như có chung một bộ sách mỗi lớp học mà thôi. Theo thời gian, yêu cầu cải cách, cập nhật trong giáo dục tăng lên, đã khiến nhiều tiêu chuẩn SGK phải thay đổi, và nhiều hướng vận động nội dung SGK đã nảy sinh. Từ đó, hiện trạng SGK bị lạm dụng, triển khai sai lệch xuất hiện, dẫn đến nhiều sự vụ bất minh trong tổ chức in ấn, xuất bản.

Trước áp lực dư luận, ngành giáo dục cần vận dụng những lựa chọn khác về tiêu chuẩn SGK, và ý tưởng dùng nhiều bộ SGK cùng cấp được đặt ra. Theo nhiều nhà nghiên cứu, khác biệt so với quá khứ, là các bộ SGK này được viết bởi những nhóm tác giả khác nhau, nội dung trình bày khác nhau; và dư luận đánh giá thiếu sự cân bằng giữa các bộ sách, khiến mục tiêu quy chuẩn SGK có phần sai lệch. Nhiều người còn không tin vào năng lực thực chất, trình độ của các đội ngũ biên soạn, thậm chí có cả dấu hiệu tiêu cực. Do đó, càng cố gắng tổ chức, các bộ SGK càng tỏ ra “hụt hơi”, trong khi yêu cầu chuẩn hóa về giáo dục trước tình hình mới ngày một tăng thêm.

Từ bối cảnh này, có thể thấy, chủ trương thống nhất lại một bộ SGK ở từng lớp học sẽ phù hợp hơn, và nên sớm được quyết định để an định dư luận. 

Một bộ sách, nhiều tham khảo!

Với chỉ đạo mới từ Trung ương, SGK sẽ được ngành giáo dục nghiên cứu để biên soạn nhanh, thống nhất cho năm học tới. Điều này, được xem là bước chuẩn bị cần thiết, cho ý tưởng hoàn thiện những tiêu chuẩn giáo dục từ SGK cho lứa tuổi “vàng” sinh năm 2025, đã được nhìn nhận gắn cùng thời đại mới của cả dân tộc. Định hướng một bộ SGK chuẩn mực dùng từ năm 2031 đang là câu chuyện phải được quan tâm, để “thế hệ vàng” được chuẩn bị tốt nhất.

Theo đó, thời gian tới những bộ SGK cho các cấp học sẽ được thống nhất trở lại, nhưng có thể được dàn xếp chỉn chu hơn. Trước hết, bộ giáo dục sẽ chuẩn hóa hệ thống kiến thức, dữ liệu cơ bản cho giáo dục toàn dân, chọn lọc những nội dung cần thiết cho SGK toàn quốc.

Một số nhà giáo nhìn nhận, về cơ bản, SGK khối tự nhiên (toán, lý, hóa, sinh) chỉ cần lấy chuẩn chung các nước là an định, bởi kiến thức kinh tế và kỹ thuật không có nhiều sai khác. Về khối xã hội (văn, sử, địa) sẽ cần một bộ SGK chuẩn toàn quốc, và tùy mỗi vùng, địa phương, phát hành sách tham khảo đính kèm. Học sinh các địa phương sẽ chỉ cần nắm vững kiến thức xã hội vùng miền, thông qua sách tham khảo cụ thể. Như vậy, việc sắp xếp, tổ chức học liệu cho các tài liệu SGK văn, sử, địa mới cần có sai khác dữ liệu với nhau. Riêng về hoc ngoại ngữ, các trường học sẽ tùy vào nhu cầu địa bàn, khu vực cư dân, yêu cầu của phụ huynh, học sinh… để có lựa chọn phù hợp, thậm chí là những lựa chọn khác biệt nhau.

Với hướng suy nghĩ này, tính thống nhất của một bộ SGK dùng chung sẽ rất cao, và càng được đơn giản hóa, chuẩn mực hóa càng hiệu quả. Học sinh các cấp học sẽ được cân nhắc hợp lý về khối lượng dữ liệu, kiến thức trang bị; căn bản không có tình trạng học lệch hay quá sức; chỉ có những học sinh năng lực tiến bộ hơn, nhu cầu cao hơn mới tiếp cận thêm các nguồn giáo dục bổ sung khác, như học thêm, học nâng cao, rèn luyện kỹ năng…

Hướng chỉ đạo của Trung ương cũng yêu cầu việc biên soạn hệ thống SGK mới cần tránh những quan niệm “ôm đồm” kiến thức, hạn chế các yêu cầu cao về dữ liệu tri thức, tránh dùng những giải pháp học thuật nặng nề… Một số nội dung giáo dục “đố mẹo”, đòi hỏi nhiều kỹ năng… cũng cần được loại bỏ. Tiêu chí quan trọng trong việc biên soạn các bộ SGK, phải là tạo được môi trường học tập thuận tiện, đủ tiêu chuẩn cho học sinh, đồng thời đổi mới, bổ sung thêm các mô hình hoạt động ngoại khóa, rèn luyện kỹ năng mềm… để cải thiện môi trường học tập cho các thế hệ trẻ.

Rõ ràng với những định hướng thay đổi cả về chất lượng lẫn khối lượng học liệu trong các bộ SGK chuẩn chung cả nước, và yêu cầu tính kế thừa cao, sử dụng được nhiều năm liền, bộ giáo dục với động thái thống nhất trở lại về SGK đang thực sự đặt vấn đề nghiêm túc và khoa học hơn cho nền học thuật nước nhà, xuất phát từ quyền lợi và nhu cầu cơ bản của các thế hệ học sinh tương lai, đáp ứng tốt nhu cầu giáo dục quốc dân trong kỷ nguyên mới.