“Nước còn, đạo còn”

Bài 1: Giặc đến nhà, tăng cũng ra trận

Một buổi sáng cuối tháng 12, chúng tôi đứng giữa sân chùa Cổ Lễ, khi tiếng đại hồng chung nặng chín tấn ngân lên trầm hùng, người ta có cảm giác như từng nhịp âm vang ấy không chỉ lan tỏa trong không gian làng quê Ninh Bình yên ả, mà còn vọng sâu vào tầng tầng lớp lớp ký ức lịch sử. Ít ai ngờ rằng, nơi cửa Phật tưởng như chỉ dành cho khói hương, kinh kệ và sự tĩnh tại của tâm hồn ấy, đã từng là một “chiến lũy” đặc biệt trong những năm tháng kháng chiến gian khổ, nơi áo cà sa được cởi ra để khoác chiến bào, biến những nhà sư hiền lành thành những chiến sĩ quả cảm vì độc lập, tự do của dân tộc.

Chùa Cổ Lễ, tên chữ là Thần Quang Tự, có lịch sử hơn 900 năm, gắn với Thiền sư Nguyễn Minh Không – Đức Thánh Tổ của nghề đúc đồng Việt Nam. Trải qua bao biến thiên của lịch sử, ngôi chùa không chỉ là trung tâm Phật giáo lớn của vùng đồng bằng Bắc Bộ, mà còn là một không gian văn hóa tâm linh đặc biệt, nơi tinh thần Phật giáo Việt Nam “hộ quốc an dân” được hun đúc, gìn giữ và truyền nối qua nhiều thế hệ.

Dòng chảy lịch sử ấy đã tạo nên một dấu mốc không thể phai mờ vào ngày 27-2-1947. Khi cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp bước vào giai đoạn ác liệt, vận mệnh đất nước đứng trước thử thách sinh tử, tại chùa Cổ Lễ đã diễn ra một sự kiện mang ý nghĩa vượt ra ngoài khuôn khổ tôn giáo thông thường. Trước yêu cầu cấp bách của cách mạng và tiếng gọi thiêng liêng của Tổ quốc, cố Hòa thượng Thích Thế Long – bậc tôn túc có uy tín lớn trong giới Phật giáo lúc bấy giờ đã chủ trì, tổ chức một buổi lễ trọng thể ngay tại chính điện nhà chùa để phát nguyện ra đi vì nước.

Vừa dẫn chúng tôi tham quan khuôn viên chùa, Hòa thượng Thích Tâm Vượng – Trụ trì chùa Cổ Lễ vừa trầm ngâm kể: “Trong không khí trang nghiêm và xúc động, trước Phật đài và sự chứng kiến của đông đảo tăng ni, phật tử cùng nhân dân địa phương, 27 vị tăng sĩ của chùa Cổ Lễ và vùng lân cận đã đồng lòng tuyên thệ. Họ sẵn sàng rời bỏ cuộc sống thiền môn thanh tịnh, cởi áo cà sa quen thuộc, khoác lên mình màu áo kháng chiến, trực tiếp cầm vũ khí tham gia chiến đấu, góp phần giành lại độc lập, tự do cho dân tộc.Đó không phải là sự rời bỏ con đường tu hành, mà là sự tiếp nối lý tưởng tu hành bằng một hình thức dấn thân cao cả hơn trong hoàn cảnh đất nước lâm nguy”.

Khoảnh khắc lịch sử ấy được đẩy lên cao trào khi Ni sư Thích Đàm Nhung cất lên lời thệ nguyện đầy khí phách, vang vọng giữa sân chùa cổ kính: “Cởi áo cà sa khoác chiến bào/ Việc quân đâu có quản gian lao/ Gậy thiền quét sạch loài xâm lược/ Theo gót Trưng Vương tỏ nữ hào”. Bốn câu thơ ngắn gọn nhưng hàm chứa khí phách hiếm có, kết tinh ý chí của những người tu hành sẵn sàng xả thân vì nghĩa lớn. Lời thệ nguyện ấy không chỉ là tuyên ngôn của 27 nhà sư ngày hôm đó, mà còn trở thành biểu tượng sinh động cho tinh thần Phật giáo nhập thế của dân tộc Việt Nam: Khi Tổ quốc cần, đạo không đứng ngoài đời.

Ngay sau buổi lễ, các nhà sư chính thức gia nhập lực lượng vũ trang cách mạng, hình thành đơn vị “Nghĩa sĩ Phật tử” – một mô hình tổ chức đặc biệt, hiếm có trong lịch sử kháng chiến. Trên nhiều mặt trận khác nhau, họ đã chiến đấu dũng cảm, mưu trí, góp phần làm nên những chiến công trong những năm tháng gian khổ của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp.

Trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ và bảo vệ biên giới phía Bắc, chùa Cổ Lễ có tổng cộng 36 vị tăng sĩ tình nguyện “cởi áo cà sa khoác chiến bào”. Lịch sử cũng ghi lại sự hy sinh oanh liệt của 12 vị nghĩa sĩ Phật tử, những người đã ngã xuống nơi chiến trường ác liệt, hiến trọn đời mình cho độc lập, tự do của dân tộc.

Hòa thượng Thích Tâm Vượng chia sẻ: “Sau ngày hòa bình lập lại, những người còn sống trở về, mỗi người một con đường nhưng đều tiếp tục phụng sự Tổ quốc bằng trách nhiệm và lý tưởng của mình. Có người tiếp tục gắn bó với quân đội, đảm nhiệm những trọng trách quan trọng; có người trở lại chốn thiền môn, tiếp tục con đường tu hành, góp phần vào sự hình thành và phát triển của Giáo hội Phật giáo Việt Nam trong thời kỳ mới. Dù ở bất cứ cương vị nào, họ vẫn là hiện thân sinh động cho tinh thần “đạo pháp gắn liền dân tộc”.

Không chỉ dừng lại ở sự kiện 27 nhà sư ra trận, trong suốt những năm kháng chiến, chùa Cổ Lễ còn là cơ sở nuôi giấu cán bộ, nơi hội họp bí mật, điểm tựa tinh thần cho nhân dân và lực lượng cách mạng. Dưới mái chùa cổ kính, nhiều quyết sách quan trọng đã được bàn thảo; cũng từ nơi đây, không ít người con quê hương đã lên đường ra trận, mang theo niềm tin và lời phát nguyện trước cửa Phật.

Chính sự hội tụ đặc biệt giữa giá trị tôn giáo, lịch sử và cách mạng ấy đã làm nên vị thế riêng có của chùa Cổ Lễ trong đời sống tinh thần dân tộc.Việc chùa được Nhà nước công nhận là Di tích Quốc gia đặc biệt không chỉ là sự đánh giá về mặt kiến trúc hay niên đại, mà là sự khẳng định giá trị tổng hòa của một không gian lịch sử – văn hóa – tâm linh gắn bó mật thiết với vận mệnh đất nước.

Danh hiệu Di tích Quốc gia đặc biệt đối với chùa Cổ Lễ là sự ghi nhận chính thức của Nhà nước đối với một “địa chỉ đỏ” tiêu biểu, nơi tinh thần yêu nước, ý chí độc lập và truyền thống Phật giáo nhập thế được kết tinh rõ nét. Đó cũng là lời khẳng định rằng, những hy sinh của các nghĩa sĩ Phật tử, những đóng góp thầm lặng của tăng ni và nhân dân nơi đây trong kháng chiến đã trở thành một phần không thể tách rời của lịch sử dân tộc, xứng đáng được bảo tồn, gìn giữ và tôn vinh lâu dài.

Trong bối cảnh hôm nay, khi đất nước bước vào thời kỳ phát triển mới, danh hiệu Di tích Quốc gia đặc biệt càng làm nổi bật trách nhiệm gìn giữ và phát huy giá trị của chùa Cổ Lễ. Không chỉ là điểm đến tâm linh của Phật tử, ngôi chùa còn là nơi giáo dục truyền thống yêu nước, bồi đắp đạo đức, hun đúc lý tưởng sống cho các thế hệ hôm nay và mai sau. Mỗi tiếng chuông ngân lên giữa đời sống thanh bình không chỉ nhắc con người hướng thiện, mà còn gợi nhớ về một thời lịch sử hào hùng, khi cửa Phật từng hóa thành “chiến lũy” bảo vệ quê hương.

Từ mạch nguồn lịch sử thiêng liêng ấy, chùa Cổ Lễ tiếp tục bước đi trong thời đại mới, với những con người kế tục tinh thần dấn thân vì đạo, vì đời. Trong số đó có Hòa thượng Thích Tâm Vượng – người sau này cũng từng “cởi áo cà sa khoác chiến bào”, để rồi trở về tiếp nối, gìn giữ và thắp sáng tinh thần Cổ Lễ trong đời sống Phật giáo và xã hội hôm nay.

(Còn nữa)