LÒNG DÂN: NGUỒN LỰC CHIẾN LƯỢC QUYẾT ĐỊNH THÀNH CÔNG CỦA ĐẤT NƯỚC

Lòng dân – giá trị cốt lõi trong tư tưởng Hồ Chí Minh

Trong tư tưởng Hồ Chí Minh, lòng dân không chỉ là một phạm trù đạo đức, mà là phạm trù chính trị – chiến lược gắn với sự tồn vong của Đảng và chế độ. Người nhiều lần nhấn mạnh: “Dễ trăm lần không dân cũng chịu, khó vạn lần dân liệu cũng xong”, “Trong bầu trời không gì quý bằng Nhân dân. Trong thế giới không gì mạnh bằng lực lượng đoàn kết của Nhân dân”. Những lời dạy đó đã trở thành nguyên lý chỉ đạo cho mọi đường lối của Đảng: lấy dân làm gốc, dựa vào dân mà xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Thứ nhất, Nhân dân là chủ thể của cách mạng – bài học về tính chính danh và sức sống của Đổi mới. Hồ Chí Minh khẳng định: “Nước ta là nước dân chủ. Bao nhiêu lợi ích đều vì dân. Bao nhiêu quyền hạn đều của dân”. Nhân dân không chỉ là đối tượng được thụ hưởng chính sách, mà là chủ thể làm ra lịch sử, là người phán xét cuối cùng về sự đúng – sai của các quyết sách.

Từ sau Đại hội VI, công cuộc Đổi mới đã thành công trước hết vì Đảng biết trở lại đúng với tư tưởng “dân là gốc”: Tôn trọng thực tiễn sản xuất của nông dân, hợp thức hóa khoán, đưa đến khoán 10, giải phóng sức sản xuất, chấm dứt tình trạng thiếu đói triền miên. Thừa nhận và tạo điều kiện cho kinh tế tư nhân, kinh tế hộ gia đình, kinh tế tập thể phát triển; mở cửa thu hút đầu tư nước ngoài; tất cả đều xuất phát từ yêu cầu bức thiết của đời sống Nhân dân và nền kinh tế.

Bài học cho thấy: mọi đổi mới đúng đắn đều xuất phát từ cuộc sống của dân, vì lợi ích của dân, được dân đồng tình thì sẽ thành công; ngược lại, mọi chủ trương xa rời thực tiễn, không hợp lòng dân sớm muộn đều phải điều chỉnh. Chính điều đó tạo nên tính chính danh và sức sống của Đảng cầm quyền trong điều kiện một Đảng lãnh đạo.

Thứ hai, Nhân dân là trung tâm của phát triển – bài học cho cải cách bộ máy và sắp xếp đơn vị hành chính. Tư tưởng “dân là gốc” của Chủ tịch Hồ Chí Minh không dừng ở khẩu hiệu, mà trở thành nguyên lý tổ chức và vận hành bộ máy nhà nước: mọi thiết chế, mọi cấp quản lý phải được thiết kế để phục vụ Nhân dân tốt hơn.

Trong những năm gần đây, việc sắp xếp tổ chức bộ máy, sắp xếp đơn vị hành chính, xây dựng mô hình chính quyền địa phương hai cấp,… thực chất là sự cụ thể hóa yêu cầu: Giảm tầng nấc trung gian, làm cho bộ máy gọn hơn, gần dân hơn, phản ứng nhanh hơn. Sắp xếp đơn vị hành chính, tổ chức chính quyền địa phương hai cấp theo hướng hợp lý về quy mô dân số, điều kiện tự nhiên, khả năng phát triển, qua đó nâng cao chất lượng quản trị và cung cấp dịch vụ công; tăng tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm; rút ngắn khoảng cách giữa chính quyền và người dân.

Nhìn dưới lăng kính tư tưởng Hồ Chí Minh, có thể rút ra một bài học quan trọng: Mọi cải cách bộ máy, mọi thay đổi địa giới hành chính chỉ thực sự có ý nghĩa khi làm cho người dân sống tốt hơn, tiếp cận dịch vụ công thuận tiện hơn, tham gia quản lý xã hội dễ dàng hơn. Nếu bộ máy tinh gọn mà “xa dân”, gây phiền hà cho dân, hoặc sắp xếp đơn vị hành chính mà không quan tâm đầy đủ đến tâm tư, tập quán, sinh kế của người dân, thì sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến lòng dân, thậm chí gây phản ứng ngược. Bởi vậy, khi đánh giá thành công của cải cách tổ chức bộ máy, sắp xếp đơn vị hành chính, tiêu chí quan trọng nhất vẫn là thái độ, sự hài lòng và niềm tin của Nhân dân.

Thứ ba, Nhân dân là nguồn sức mạnh vô tận – bài học từ lịch sử dựng nước, giữ nước và phát triển đất nước.

Lịch sử dân tộc là minh chứng sinh động cho chân lý: khi lòng dân quy tụ, mọi kẻ thù đều bị đánh bại; khi lòng dân phân tán thì chính quyền suy yếu. Khởi nghĩa Lam Sơn thành công vì hội tụ được sức mạnh của nông dân, sĩ phu, các lực lượng yêu nước, lấy “đại nghĩa” và “chí nhân” để quy tụ lòng người. Phong trào Tây Sơn từ “áo vải cờ đào” đã trở thành làn sóng cuốn trôi các thế lực phong kiến, ngoại xâm, bởi đi cùng lợi ích của đông đảo nhân dân. Cách mạng Tháng Tám 1945 thành công, minh chúng chân lý lớn nhất cho sức mạnh lòng dân quy tụ dưới ngọn cờ lãnh đạo của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh, mở ra kỷ nguyên độc lập, tự do cho dân tộc Việt Nam. Điện Biên Phủ 1954 là kết tinh của hậu phương toàn dân, với những “dân công hỏa tuyến”, “hạt gạo cắn đôi, cọng rau bẻ nửa”. Đại thắng mùa Xuân 1975 là đỉnh cao của sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc, kết hợp giữa đấu tranh chính trị, quân sự, ngoại giao, hậu phương – tiền tuyến.

Bước vào thời kỳ hòa bình, dựng xây và hội nhập, sức mạnh ấy tiếp tục thể hiện trong công cuộc Đổi mới giúp đất nước thoát khỏi khủng hoảng kinh tế – xã hội, chuyển sang thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Nỗ lực của Nhân dân trong giảm nghèo, xây dựng nông thôn mới, phát triển doanh nghiệp, hội nhập kinh tế quốc tế. Sự đồng lòng trong phòng, chống dịch COVID-19; ứng phó thiên tai, bão lũ; bảo vệ chủ quyền biển, đảo; tham gia các phong trào thi đua yêu nước.

Những giá trị Hồ Chí Minh để lại về vai trò của Nhân dân không chỉ là di sản tinh thần, mà đang trở thành nguồn lực lý luận, cơ sở phương pháp luận để Đảng ta hoạch định đường lối, hoàn thiện mô hình tổ chức bộ máy, chính quyền địa phương, và dẫn dắt công cuộc Đổi mới trong giai đoạn mới.

Biểu hiện lòng dân hiện nay

Lòng dân trong giai đoạn phát triển mới được biểu hiện phong phú và sinh động, phản ánh cả kỳ vọng lớn lao đối với tương lai đất nước và những băn khoăn chính đáng về đời sống thường nhật. Những biểu hiện này vừa cho thấy chiều sâu của “tâm dân”, vừa đặt ra yêu cầu Đảng và Nhà nước phải nắm chắc, thấu hiểu và giải quyết kịp thời.

Niềm tin chính trị được củng cố rõ rệt

Một điểm sáng nổi bật trong lòng dân hiện nay là niềm tin vào Đảng, vào chế độ tiếp tục được tăng cường, đặc biệt trong bối cảnh công cuộc phòng, chống tham nhũng, tiêu cực được triển khai mạnh mẽ, quyết liệt và thực chất. Việc xử lý nghiêm hàng trăm cán bộ các cấp, trong đó có cả cán bộ cấp cao, cùng hơn 2.700 vụ án tham nhũng – kinh tế bị phanh phui và đưa ra xét xử từ năm 2013 đến 2024, đã khẳng định quyết tâm chính trị rất lớn trong làm trong sạch bộ máy. Kết quả này được Nhân dân nhìn nhận như một “cú hích niềm tin”, khẳng định rằng Đảng luôn đặt lợi ích của quốc gia – dân tộc và của Nhân dân lên trên hết. Báo cáo PAPI 2023 của UNDP cũng ghi nhận sự cải thiện rõ rệt trong đánh giá của người dân về minh bạch, liêm chính và hiệu quả kiểm soát tham nhũng. Đây chính là nền tảng quan trọng để củng cố lòng dân – thứ được xây dựng từ công bằng, kỷ cương và sự tử tế trong hoạt động công vụ.

Khát vọng phát triển lan tỏa mạnh mẽ

Bên cạnh niềm tin, một biểu hiện sâu sắc khác của lòng dân hiện nay là khát vọng phát triển mạnh mẽ lan tỏa trong toàn xã hội. Khát vọng xây dựng một Việt Nam hùng cường, thịnh vượng đang trở thành xu thế chủ đạo, đặc biệt trong các phong trào khởi nghiệp đổi mới sáng tạo, trong tinh thần dấn thân và bứt phá của thế hệ trẻ, trong sự chủ động chuyển đổi mô hình kinh doanh của đội ngũ doanh nhân, cũng như trong những đóng góp thiết thực của đội ngũ trí thức trong và ngoài nước. Từ kinh tế số, kinh tế xanh, khởi nghiệp công nghệ đến các hoạt động đổi mới giáo dục, nghiên cứu khoa học… tất cả đang tạo nên một làn sóng mới của tinh thần kiến tạo và đổi mới, biểu hiện rõ rệt của lòng dân hướng về tương lai và sẵn sàng cống hiến cho sự phát triển của đất nước. Đây là nguồn lực tinh thần đặc biệt quan trọng, góp phần hình thành “sức mạnh mềm” của quốc gia trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

Nhân dân tham gia ngày càng tích cực vào xây dựng Đảng và hệ thống chính trị

Lòng dân trong giai đoạn hiện nay còn được thể hiện qua sự chủ động tham gia vào xây dựng Đảng, xây dựng hệ thống chính trị, với tinh thần trách nhiệm ngày càng cao và dân trí ngày càng trưởng thành. Nhân dân tham gia góp ý Dự thảo Văn kiện Đại hội XIII, XIV của Đảng (Riêng Văn kiện Đại hội XIV của Đảng đã nhận được gần 5 triệu lượt góp ý với trên 13 triệu ý kiến); phản ánh những vấn đề bất cập của đời sống qua các kênh chính thức như Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, đại biểu Quốc hội, các diễn đàn trực tuyến của Chính phủ và các địa phương; chủ động tố giác tham nhũng, cung cấp thông tin cho cơ quan chức năng; tham gia phản biện xã hội thông qua báo chí, mạng xã hội, các tổ chức xã hội – nghề nghiệp. Đây là những biểu hiện sinh động của nền dân chủ xã hội chủ nghĩa – nơi Nhân dân thực sự được “biết, bàn, làm, kiểm tra, giám sát và thụ hưởng”. Sự gia tăng tính chủ động và tinh thần giám sát của Nhân dân cũng là thước đo quan trọng của chất lượng quản trị quốc gia và mức độ trưởng thành của xã hội hiện đại.

Tuy nhiên, còn không ít băn khoăn trong đời sống cần được quan tâm giải quyết kịp thời

Bên cạnh niềm tin và khát vọng phát triển, lòng dân cũng chứa đựng những băn khoăn, lo lắng chính đáng xuất phát từ đời sống thường ngày. Quá trình phát triển nhanh của nền kinh tế và đô thị hóa đã kéo theo nhiều áp lực về việc làm, thu nhập, giá cả sinh hoạt và an ninh nguồn sống; tình trạng ô nhiễm môi trường ở các đô thị lớn; sự chênh lệch vùng miền trong hưởng thụ dịch vụ công; những bất cập trong thủ tục hành chính; hay những vụ việc tiêu cực cá biệt trong bộ máy gây bức xúc xã hội. Đây là những vấn đề cần được nhận diện đầy đủ và giải quyết một cách thấu đáo, bởi giữ lòng dân là giữ vận nước; mọi sự chậm trễ hoặc thiếu quan tâm đều có thể ảnh hưởng đến niềm tin, sự đồng thuận và sự ổn định xã hội – những nền tảng không thể thiếu của phát triển bền vững.

Không gian lòng dân mở rộng

Sự vận động của lòng dân trong giai đoạn mới không còn bó hẹp trong khuôn khổ cộng đồng truyền thống, mà mở rộng theo cấu trúc xã hội hiện đại. Lòng dân hiện nay hình thành, biểu hiện và biến đổi trong ba không gian xã hội lớn – không gian cư trú, không gian kinh tế – nghề nghiệp hiện đại và không gian số đa chiều. Ba không gian này tương tác chặt chẽ, tạo nên “bản đồ lòng dân” đa chiều, năng động và phức hợp hơn so với các thời kỳ trước.

Không gian cư trú – nền tảng truyền thống của lòng dân

Không gian cư trú vẫn là nơi hình thành trực tiếp nhất của lòng dân, bởi nó gắn liền với đời sống thiết thực hằng ngày của mỗi người dân. Những vấn đề như an sinh xã hội, chất lượng y tế – giáo dục, an toàn thực phẩm, an ninh trật tự, môi trường sống, ứng phó thiên tai – bão lũ… là thước đo cụ thể nhất của “tâm dân”. Khi đời sống Nhân dân được bảo đảm, khi trẻ em được đến trường, khi người dân được chăm sóc sức khỏe tốt hơn, khi môi trường sống an toàn và sạch hơn, thì lòng dân tự nhiên ổn định và hướng về mục tiêu chung.

Những sự kiện lớn trong thời gian qua cho thấy rõ sức mạnh cố kết cộng đồng của người Việt và cách lòng dân được biểu hiện trong không gian cư trú. Những năm qua, trong bối cảnh mưa lũ lịch sử, đã ghi dấu hình ảnh hàng triệu người dân tự nguyện tham gia hỗ trợ, từ việc quyên góp lương thực, nhu yếu phẩm đến các đội cứu hộ không chuyên vượt lũ để bảo vệ đồng bào. Trong đại dịch COVID-19 (2020–2022), tinh thần “không ai bị bỏ lại phía sau”, các gian bếp 0 đồng, siêu thị 0 đồng, hàng nghìn tình nguyện viên tuyến đầu đã tạo nên một sức mạnh tinh thần đặc biệt – một dạng năng lượng xã hội chỉ có được từ lòng dân.

Không gian cư trú vì vậy vẫn là nền tảng truyền thống, nơi lòng dân được hình thành thông qua những trải nghiệm sống trực tiếp, chân thật và gắn bó nhất.

Không gian kinh tế – nghề nghiệp hiện đại: nơi hình thành các nhóm xã hội mới

Sự phát triển của kinh tế thị trường, hội nhập quốc tế sâu rộng và chuyển đổi số đã làm xuất hiện các nhóm xã hội mới: đội ngũ doanh nhân trí thức, công nhân công nghệ cao, kỹ sư phần mềm, những người lao động trong nền kinh tế gig (gig economy), cộng đồng khởi nghiệp và đổi mới sáng tạo, chuyên gia kinh tế số, người làm nội dung số… Đây là những lực lượng ngày càng có ảnh hưởng lớn trong đời sống kinh tế – xã hội và góp phần tạo nên diện mạo mới của lòng dân hiện đại.

Lòng dân trong không gian này chịu tác động trực tiếp từ: chính sách thuế và tài chính; chế độ tiền lương và thị trường lao động; chất lượng môi trường kinh doanh; tốc độ cải cách hành chính; mức độ minh bạch, kỷ cương, liêm chính của bộ máy nhà nước; các thể chế thúc đẩy đổi mới sáng tạo và bảo vệ quyền tài sản.

Những nhóm xã hội mới này có tri thức, nhạy cảm với thay đổi chính sách và dễ bị tác động bởi xu thế toàn cầu. Họ cũng là lực lượng nòng cốt của năng suất lao động mới, của kinh tế số, của chuyển đổi xanh, và đóng góp quan trọng cho sức cạnh tranh quốc gia. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết phải hoàn thiện thể chế thị trường, cải thiện môi trường đầu tư, giảm chi phí tuân thủ pháp luật, thúc đẩy khởi nghiệp công nghệ, bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, bảo đảm công bằng trong tiếp cận cơ hội phát triển.

Quản trị tốt không gian kinh tế – nghề nghiệp chính là giữ vững lòng dân trong nhóm lực lượng tiên phong của tăng trưởng – những người đang tạo ra năng lượng đổi mới cho đất nước.

Không gian số đa chiều – “không gian xã hội thứ hai” đầy sức ảnh hưởng

Không gian số ngày nay đã trở thành không gian xã hội thứ hai, nơi lòng dân bộc lộ trực tiếp nhất, nhanh nhất và đa chiều nhất. Với hơn 78 triệu người dùng internet năm 2024, thời lượng sử dụng mạng xã hội trung bình 6–7 giờ mỗi ngày, Việt Nam là một trong những quốc gia có mức độ kết nối số cao hàng đầu khu vực. Điều này làm thay đổi sâu sắc cách hình thành tâm trạng xã hội và nhận thức chính trị – xã hội của Nhân dân.

Trên mạng xã hội, lòng dân thể hiện qua: các xu hướng dư luận được lan truyền với tốc độ nhanh; sự xuất hiện của các trào lưu xã hội, chủ đề cộng đồng; phản biện chính sách một cách trực tiếp, cởi mở; khả năng hình thành hành vi tập thể nhanh chóng từ các thông tin lan tỏa theo hiệu ứng mạng; các hình thức chia sẻ, giúp đỡ, tương trợ online trong những thời điểm cộng đồng cần đoàn kết.

Tuy nhiên, không gian này cũng chứa đựng những thách thức đáng kể như tin giả, thông tin sai lệch, luận điệu kích động chia rẽ, xúc phạm danh dự cá nhân, tạo “hiệu ứng đám đông” tiêu cực. Đặc điểm “nhanh – trực tiếp – đa chiều – nhạy cảm” của lòng dân trong không gian số đòi hỏi công tác dân vận, nắm bắt tình hình Nhân dân, định hướng dư luận và thông tin truyền thông của Đảng phải chuyển mạnh sang môi trường số. Điều này không chỉ yêu cầu kỹ thuật hiện đại, mà còn cần phong cách tiếp cận mới: kịp thời – chính xác – nhân văn; coi thông tin đúng, thông tin sạch là vũ khí quan trọng; bảo vệ Nhân dân trước tin giả, độc hại; nâng cao năng lực “miễn dịch thông tin” của xã hội; phát huy sức mạnh tích cực của cộng đồng mạng.

Đây là nhiệm vụ chiến lược để giữ vững lòng dân trong kỷ nguyên chuyển đổi số, bởi không gian số ngày nay là nơi hình thành và phản ánh tâm trạng xã hội theo thời gian thực.

Lòng dân trong thời kỳ mới là tổng hòa của ba không gian tương tác: không gian cư trú truyền thống, không gian kinh tế – nghề nghiệp hiện đại và không gian số đa chiều. Khi được nắm bắt kịp thời và xử lý thấu đáo, lòng dân trở thành nguồn lực chiến lược, tạo nên sức mạnh tổng hợp của quốc gia. Ngược lại, nếu thiếu sự quan tâm đúng mức, những biến động nhỏ trong lòng dân có thể dẫn đến những hệ lụy lớn trong ổn định chính trị – xã hội. Bởi vậy, xây dựng, giữ gìn và phát huy lòng dân luôn là nhiệm vụ số một của Đảng và hệ thống chính trị, như Hồ Chí Minh từng căn dặn: “Dân tin thì việc gì cũng thành công”. (Còn nữa)

TS. Nguyễn Minh Chung, Ủy viên Ban Thường vụ, Trưởng ban Tuyên giáo và Dân vận Đảng ủy Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể Trung ương

Phần 4: NHỮNG THÁCH THỨC ĐỐI VỚI THẾ NƯỚC VÀ LÒNG DÂN