Khánh Hòa: Hội thảo khoa học bảo vệ và phát triển bền vững quần thể chim yến

Đồng chủ trì Hội thảo có các đồng chí: Tiến sĩ Trịnh Minh Hoàng - Phó Chủ tịch UBND tỉnh; Tiến sĩ Nguyễn Văn Long - Vụ Trưởng Vụ Khoa học và Công nghệ (Bộ Nông nghiệp và Môi trường); Nguyễn Đắc Tài, nguyên Phó Chủ tịch Thường trực UBND tỉnh - Chủ tịch Liên hiệp các hội khoa học tỉnh Khánh Hòa; Phạm Quốc Hoàn - Giám đốc Sở Khoa học Công nghệ tỉnh; Trịnh Thị Hồng Vân - Chủ tịch Hội đồng thành viên Công ty Yến sào Khánh Hòa.

Tham dự Hội thảo có các đồng chí: Phạm Kim Đăng - Phó Cục Trưởng Cục Chăn nuôi và Thú y (Bộ Nông nghiệp và Môi trường); Thạc sĩ Lê Hữu Hoàng, nguyên Phó Chủ tịch thường trực UBND tỉnh Khánh Hòa; GS. Nguyễn Lân Hùng - Tổng thư ký Hội các ngành Sinh học Việt Nam; PGS - TS Nguyễn Lân Hùng Sơn, Trưởng khoa Sinh học (Trường Đại học Sư phạm Hà Nội); PGS.TS Đặng Thúy Bình, Viện Công nghệ Sinh học và Môi trường (Trường Đại học Nha Trang); đại diện lãnh đạo các sở, ban, ngành, các Trường đại học, địa phương có chim yến đảo và các nhà khoa học, chuyên gia trong nước.

Việt Nam được thiên nhiên ưu đãi với đường bờ biển dài, hệ thống đảo ven bờ phong phú, là môi trường sinh sống lý tưởng của loài chim yến hàng. Chim yến hàng (Aerodramus fuciphagus Germani) là loài chim quý hiếm, gắn bó mật thiết với biển đảo Việt Nam, đặc biệt tập trung nhiều nhất tại tỉnh Khánh Hòa, nơi được xem là “thủ phủ yến sào” lớn nhất khu vực Đông Nam Á. Đây là loài cho tổ chim yến đảo thiên nhiên có chất lượng cao hàng đầu thế giới và chúng thường làm tổ trong hang, nẻ vách núi các đảo. Tổ yến không chỉ là sản vật quý giá thiên nhiên ban tặng mà còn là kết tinh của trí tuệ, tâm huyết và truyền thống lao động bền bỉ của bao thế hệ người dân Khánh Hòa.

Những năm gần đây, nhờ sự quan tâm của Đảng, Nhà nước và sự nỗ lực của các địa phương, ngành nghề khai thác và nuôi chim yến ở nước ta phát triển mạnh mẽ, với trên 29.000 nhà nuôi yến trải rộng khắp 22/34 tỉnh, thành, sản lượng đạt khoảng 270 tấn tổ yến/năm. Đặc biệt, Việt Nam đã chính thức xuất khẩu chính ngạch tổ yến sang Trung Quốc theo Nghị định thư năm 2022 và Nghị định thư năm 2025, mở ra thị trường tiềm năng rộng lớn và khẳng định uy tín của thương hiệu Yến sào Việt Nam trên trường quốc tế.

Tuy nhiên, bên cạnh những giá trị kinh tế to lớn mà yến sào mang lại cho đất nước, thì ngành nghề yến sào cũng đang đối mặt với nhiều thách thức như: Suy giảm quần thể chim yến đảo tự nhiên do tác động của biến đổi khí hậu, ô nhiễm môi trường và săn bắt trái phép; nghề nuôi yến còn phát triển tự phát, thiếu quy hoạch tổng thể và thiếu liên kết chuỗi giá trị; công nghệ chế biến sâu, truy xuất nguồn gốc và quản lý chất lượng sản phẩm còn hạn chế; nhận thức cộng đồng về bảo vệ và phát triển bền vững đàn chim yến chưa đồng đều; cơ chế, chính sách và công tác quản lý nhà nước về nghề nuôi, khai thác yến còn thiếu đồng bộ, chưa theo kịp thực tiễn phát triển; thị trường tiêu thụ, đặc biệt là xuất khẩu vẫn còn tiềm ẩn nhiều rủi ro trong bối cảnh hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng.

Phát biểu khai mạc hội thảo, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Trịnh Minh Hoàng đã khẳng định tầm quan trọng của việc bảo tồn nguồn gen quý hiếm và phát triển ngành hàng yến sào quốc gia theo hướng bền vững.  Tỉnh Khánh Hòa tổ chức Hội thảo này với mong muốn tạo diễn đàn khoa học để các nhà khoa học, nhà quản lý, doanh nghiệp và các địa phương liên quan cùng trao đổi, chia sẻ những nghiên cứu, kinh nghiệm thực tiễn; thảo luận giải pháp khoa học - công nghệ và quản lý nhằm bảo tồn, phát triển bền vững đàn yến - nguồn tài nguyên thiên nhiên quý báu của quốc gia. Kết quả Hội thảo hôm nay sẽ là cơ sở khoa học quan trọng để các Bộ, ngành Trung ương, tỉnh Khánh Hòa và các địa phương liên quan hoàn thiện cơ chế, chính sách, quy hoạch và chương trình hành động quốc gia về bảo tồn và phát triển quần thể chim yến đến năm 2035, tầm nhìn 2050.

Tại hội thảo, các đại biểu đã cùng nhau trao đổi, đánh giá, phân tích, chia sẻ kinh nghiệm và đề xuất những giải pháp khoa học công nghệ, chính sách và hợp tác quốc tế nhằm bảo vệ và phát triển bền vững quần thể chim yến, qua các chuyên đề với những nội dung như: Tình hình phát triển, quản lý nuôi chim yến và xuất khẩu tổ yến; cơ sở khoa học và thực tiễn phát triển bền vững nghề nuôi chim yến Việt Nam; phòng chống săn bắt trái phép và nâng cao ý thức cộng đồng trong bảo vệ chim yến; phát triển chuỗi giá trị ngành hàng yến sào Việt Nam từ khai thác, chế biến đến xuất khẩu; một số đề xuất nhằm bảo vệ và phát triển bền vững quần thể chim yến tại Việt Nam; ứng dụng các công nghệ hiện đại trong giám sát, bảo tồn và phát triển bền vững nguồn tài nguyên chim yến đảo của Việt Nam; phát sinh chủng loại, hội tụ gen và chiến lược bảo tồn chim yến hàng trong kỷ nguyên genomics và biến đổi khí hậu; ảnh hưởng của biến đổi khí hậu đối với sự phát triển quần thể chim yến đảo tỉnh Khánh Hòa.

Theo Thạc sĩ Lê Hữu Hoàng, nguyên Phó Chủ tịch thường trực UBND tỉnh Khánh Hòa, bảo vệ an toàn đàn chim yến đảo quý hiếm là nhiệm vụ quan trọng, không chỉ phục vụ mục tiêu kinh tế mà còn gắn liền với bảo tồn thiên nhiên, an ninh quốc phòng, bảo vệ môi trường và bảo vệ mùa màng cho nghề nông… Do vậy cần có chính sách khai thác hợp lý, thu hoạch tổ yến theo hướng dưỡng chim, bảo tồn và phát triển quần thể yến tự nhiên. Đồng thời, việc nghiên cứu khoa học chuyên sâu về tập tính, sinh sản, vòng đời và môi trường sống của chim yến là nền tảng để xây dựng các giải pháp bảo vệ hiệu quả, đảm bảo hài hòa giữa phát triển kinh tế, bảo tồn sinh học.

Còn PGS. TS Nguyễn Lân Hùng Sơn, Trưởng khoa Sinh học, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội thì cho rằng, biến đổi khí hậu và sự gia tăng hiện tượng thời tiết cực đoan cùng với nạn săn bắt chim yến trái phép và phát triển tự phát, ồ ạt nhiều nhà yến cũng như sự cạnh tranh nguồn thức ăn giữa yến nhà và yến đảo đã phần nào ảnh hưởng đến sự phát triển của quần đàn chim yến đảo. Đồng thời đưa ra giải pháp khoa học công nghệ và kỹ thuật có thể ứng dụng để giám sát, bảo tồn và phát triển bền vững chim yến ở Việt Nam như: sử dụng máy bay không người lái, camera AI, công nghệ định vị và phân tích DNA để giám sát quần thể chim yến, xác định vùng phân bố, theo dõi chu kỳ sinh sản và di chuyển. Nghiên cứu hệ gen của các phân loài yến để bảo vệ tính nguyên vẹn di truyền phục vụ công tác bảo tồn lâu dài….

Cũng tại hội thảo, các đại biểu cũng đề xuất nhiều giải pháp quan trọng nhằm bảo vệ và phát triển bền vững quần thể chim yến như: Nhà nước cần sớm ban hành chiến lược quốc gia về bảo tồn và phát triển chim yến đến năm 2035, tầm nhìn 2050. Thể chế hóa nghề nuôi yến dựa trên lợi thế từng vùng, hài hòa giữa phát triển kinh tế, xã hội và bảo vệ môi trường sinh thái.

Tăng cường quản lý nhà nước, tiến hành cấp mã số nhà yến, thống kê sản lượng, xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về đàn yến và hệ thống truy xuất nguồn gốc, cấp chứng nhận xuất xứ. Đặc biệt cần kiểm soát chặt chẽ việc xây dựng nhà yến, nhất là trong khu dân cư, đảm bảo an toàn sinh học và trật tự đô thị. Tăng cường phối hợp giữa quản lý nhà nước, doanh nghiệp và cộng đồng trong bảo tồn, phòng, chống săn bắt trái phép chim yến và chim hoang dã, tổ chức lực lượng phản ứng nhanh để xử lý vi phạm. Đẩy mạnh tuyên truyền, giáo dục cộng đồng, lồng ghép nội dung bảo vệ chim yến vào chương trình học đường và vận động người dân thực hiện “4 không” (Không săn bắt, không buôn bán, không vận chuyển, không tiêu thụ chim yến trái phép).

Bên cạnh đó, cần chuẩn hóa các khâu từ khai thác đến xuất khẩu, đầu tư công nghệ chế biến tinh, đa dạng hóa sản phẩm (thực phẩm chức năng, mỹ phẩm, đồ uống). Xây dựng thương hiệu quốc gia “Yến sào Việt Nam”, phát triển thương mại điện tử, mở rộng thị trường xuất khẩu chính ngạch đến các quốc gia lớn và tăng cường bảo tồn, phục hồi các đảo yến và quản lý chặt chẽ các vùng khai thác gắn với bảo tồn quần thể yến đảo tự nhiên. Đây là nhiệm vụ cốt lõi nhằm duy trì nguồn gen quý hiếm, bảo vệ môi trường sinh thái, văn hóa biển đảo…

Kết luận hội thảo, đồng chí Trịnh Thị Hồng Vân, Chủ tịch Hội đồng thành viên Công ty Yến sào Khánh Hòa đã tiếp thu các báo cáo chuyên đề cũng như các ý kiến tham luận có giá trị khoa học và thực tiễn sâu sắc, tâm huyết, trí tuệ của các đồng chí lãnh đạo, các nhà khoa học, chuyên gia trong lĩnh vực sinh học, môi trường, cùng đại diện các sở, ngành, địa phương.

Các tham luận đã phân tích và làm rõ vai trò, giá trị tiềm năng, định hướng phát triển nghề nuôi chim yến ở Việt Nam, đặc biệt của quần thể chim yến đảo thiên nhiên Khánh Hòa - nguồn tài nguyên sinh học quý hiếm, biểu tượng đặc trưng của Khánh Hòa; đồng thời chỉ ra những thách thức mới trong công tác quản lý, bảo tồn, cũng như định hướng phát triển bền vững trong giai đoạn hiện nay.

Kết quả hội thảo là cơ sở quan trọng để Công ty Yến sào Khánh Hòa nghiên cứu kiến nghị, đề xuất với Tỉnh ủy, UBND tỉnh và các Bộ, ngành Trung ương về các chính sách, giải pháp đồng bộ trong bảo vệ, phát triển quần thể chim yến Việt Nam nói chung và tỉnh Khánh Hòa nói riêng. Đồng thời, là cơ sở khoa học quan trọng giúp Công ty Yến sào Khánh Hòa tiếp tục xây dựng Chiến lược bảo vệ và phát triển quần thể chim yến đảo thiên nhiên giai đoạn mới. Điều này mang lại hiệu quả rất lớn về kinh tế - xã hội trực tiếp cho các địa phương và người dân ven biển, phù hợp với định hướng phát triển kinh tế của Đảng và Nhà nước về phát triển các sản phẩm từ tổ yến, nâng cao giá trị tổ yến và tăng cường xuất khẩu tổ yến chính ngạch, phát triển ngành nghề nuôi chim yến tại Việt Nam theo định hướng phát triển bền vững, ngành nghề đồng hành cùng sự phát triển xã hội, bảo vệ môi trường sinh thái và chăm sóc sức khỏe cộng đồng.