Từ TP Điện Biên Phủ, đi chừng 40 phút, theo con đường nhựa phẳng lỳ, uốn lượn qua các bản Đông Mệt, Bua, Phăng là đến khu rừng Mường Phăng, nhân dân quen gọi là “Rừng Đại tướng”, thuộc xã Mường Phăng, huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên. Đó là một thung lũng hình thành bằng nhiều ngọn đồi gối lên nhau như sóng lượn, cao dần lên dãy Pú Hốc Kheo, Pú Đá, Mạ Hồng tới ngọn Pú Huốt là cao nhất với 2.000m. “Rừng Đại tướng” rộng hơn 200 ha, xưa có tên là Pá Khắt, nghĩa là rừng cây ké hoa vàng. Cây ké hoa vàng cung cấp sợi dệt vải, làm bao bì như cây đay. Nhưng không phải chỉ có thế, ở đây còn có nhiều gỗ quý như cây dẻ, cây dổi, cây kang, cây phặng, cây khẻ mu đại thụ tán lá xòe như những chiếc ô che chở cho những bờ tre, khóm vầu, bụi nứa tốt tươi bên dưới.

Cuối tháng 1-1954, “Bộ đội Cụ Hồ” về Mường Phăng xây dựng Sở chỉ huy chiến dịch Điện Biên Phủ; gồm đường hầm xuyên núi dài 69m, cao 1,8m và rộng 1m, các hầm trực ban thông tin, hầm giao ban, hầm làm việc của Đại tướng Võ Nguyên Giáp và Thiếu tướng Hoàng Văn Thái, hầm tác chiến, hầm hậu cần, hầm và nơi làm việc của Ban cố vấn Trung Quốc… Từ hầm Đại tướng lên đỉnh Phu Huốt xa khoảng 6km, có một đài quan sát (nay chỉ còn ba chiếc cọc bê tông) có thể phóng tầm mắt bao quát toàn bộ cụm cứ điểm Điện Biên Phủ trong lòng chảo Mường Thanh. Hàng ngày, Đại tướng thường đi bộ xuyên núi lên đài quan sát kiểm tra trận địa. Một ký giả phương Tây sau khi lên đài quan sát đã ví: Cánh đồng Mường Thanh như một sân vận động khổng lồ mà Đại tướng Võ Nguyên Giáp ngồi ở dãy ghế cao nhất. Còn nhân dân Mường Phăng kể rằng: Chỉ trong một đêm, trên đỉnh Pú Huốt bỗng mọc lên một cây xanh lừng lững, đến chiều thì tán lá úa vàng nhưng sáng hôm sau thì xanh ngắt trở lại. Biết là đài quan sát của Đại tướng nhưng không ai nói ra. Chỉ có cái mắt của thằng Pháp là không biết.

Tại khu rừng Mường Phăng này, Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã đưa ra một quyết định khó khăn nhất. Đó là chuyển đổi từ phương án “đánh nhanh thắng nhanh”, thời gian nổ súng vào 17 giờ ngày 25-1-1954 sang “đánh chắc tiến chắc”. Thời gian chuẩn bị kéo dài hơn, cùng với chuẩn bị đánh Điện Biên Phủ là thu hút địch về Thượng Lào, Nậm Hu và mở các chiến dịch ở Tây Nguyên, Liên khu 5 để tạo thế bất ngờ. Cũng tại đây vào lúc 3 giờ 30 phút chiều ngày 7-5-1954, quan sát thấy khu trung tâm của địch xuất hiện những điểm có cờ trắng, Đại tướng đã ra lệnh: “Không cần đợi trời tối, lập tức mở cuộc tổng tiến công vào Mường Thanh”; đến 5 giờ 30 phút, nghe đồng chí Lê Trọng Tấn (Đại đoàn trưởng Đại đoàn 312) báo cáo: “Đã bắt được Đờ Cát”, Đại tướng hỏi lại: “Có đúng là đã bắt được Đờ Cát không?” rồi cho cán bộ mặt trận dùng xe Jeep mang ảnh Đờ Cát xuống đơn vị. Sáng ngày 13-5-1954, tại khu Công viên Chiến Thắng, Mường Phăng diễn ra Lễ duyệt binh mừng chiến thắng của đại diện các Đại đoàn 304, 308, 312, 316 và các đơn vị tiêu biểu. Đại tướng Võ Nguyên Giáp đọc thư của Bác Hồ và căn dặn: “Tôi trân trọng trao cho toàn thể các đơn vị chiến thắng lá cờ Quyết chiến quyết thắng của Hồ Chủ tịch tặng cán bộ chiến sĩ mặt trận Điện Biên Phủ. Dưới lá cờ Quyết chiến quyết thắng của Hồ Chủ tịch, vì độc lập tự do của Tổ quốc, vì ruộng đất và dân cày, vì hòa bình của Á Đông và thế giới, toàn thể cán bộ và chiến sĩ hãy dũng cảm tiến lên”.

Ngày nay, rừng Mường Phăng nằm trong quần thể Di tích lịch sử Điện Biên Phủ, là điểm tham quan du lịch lịch sử về nguồn, thăm lại chiến trường xưa kết hợp với cảnh quan môi trường, sinh thái hấp dẫn, hàng năm thu hút hàng chục ngàn lượt khách trong và ngoài nước. Huyện Điện Biên có diện tích sản xuất lúa thâm canh 2 vụ tăng từ 800 đến 1.000 ha; tổng sản lượng lương thực bình quân mỗi năm tăng trên 2.000 tấn (năm 2010 đạt 81,5 ngàn tấn), lương thực trung bình đạt gần 750 kg/ người/ năm. Diện tích rừng phòng hộ, rừng đặc dụng và rừng sản xuất trong quy hoạch đạt tỷ lệ che phủ 43,4%; sản xuất công nghiệp đạt 10,41% (năm 2010 thu 135,5 tỷ đồng). Cơ sở hạ tầng kinh tế, xã hội cơ bản được đầu tư nâng cấp cải tạo bằng nguồn vốn Nhà nước, doanh nghiệp và nhân dân cùng làm; chất lượng giáo dục có chuyển biến tích cực, 100% số xã có trạm y tế…

Rừng Mường Phăng, nơi có những quyết định quan trọng liên quan đến vận mệnh của dân tộc vẫn lưu giữ nhiều di tích lịch sử tiêu biểu, những nét đẹp truyền thống về sức mạnh của đất nước, sức mạnh của người chiến thắng. Đó là lòng yêu nước, chính nghĩa và hòa bình.

Tô Kiều Thẩm