Văn hóa đọc là một hoạt động văn hóa của con người thông qua đọc sách, báo, tài liệu để tiếp cận thông tin, tri thức một cách chính xác và khoa học. Hiểu theo một cách đơn giản thì văn hóa đọc là thái độ của cá nhân đối với tri thức sách vở.
Mục đích cuối cùng của phát triển văn hóa đọc là phát triển thói quen đọc, sở thích đọc, kỹ năng đọc cho mọi thành viên trong xã hội. Nhưng yếu tố quan trọng và quyết định để đi được đến đích cuối cùng, đó chính là cách ứng xử, giá trị và chuẩn mực đọc lành mạnh.
Các nhà nghiên cứu đã chỉ ra 10 lợi ích của văn hóa đọc: Làm giàu kiến thức; vốn từ ngữ được mở rộng; khả năng thuyết trình được nâng cao; tăng cường kỹ năng tư duy, phân tích, nhận xét đánh giá; kỹ năng viết tốt hơn; đọc sách, báo vốn là thế mạnh của chính nó; một cách thưởng thức văn hóa sang trọng, có chiều sâu; là cách tốt nhất để làm giàu tri thức và ngôn từ của con người. Đi liền với đọc sách là những thuộc tính suy ngẫm, so sánh, tìm tòi tra cứu; là cơ sở hữu ích cho việc điều chỉnh hành vi và cách ứng xử của con người phù hợp với chuẩn mực đạo đức xã hội.
Sinh thời, Bác Hồ từng căn dặn: Bất luận làm việc gì cũng phải đọc. Người mới học chữ cần đọc để không mù lại, người làm công an cần đọc để nắm tình hình. Những người làm công việc chuyên môn cần phải đọc để nâng cao trình độ. Người làm quản lý, lãnh đạo phải đọc để quản lý lãnh đạo tốt hơn. Làm nhà báo, nhà văn lại càng phải đọc... Và Bác cũng là tấm gương mẫu mực về đọc sách, báo.
Trước đây, sách là con đường lớn nhất để con người tiếp nhận thông tin, văn hóa và tri thức. Vào những năm 60 của thế kỷ trước, tại nhiều hiệu sách và ở những nơi công cộng thường xuất hiện những bức tranh cổ động, câu nói hay về văn hóa đọc, như: Không có sách thì không có tri thức; Học ở trường, học ở sách vở, học lẫn nhau, học nhân dân…; hoặc bằng các câu văn vần như: Chim không có cánh sao bay/ Người không đọc sách biết ngày nào khôn… để cổ vũ động viên mọi người đọc sách, báo.
Ngày đó, việc đọc sách, báo đã trở thành phổ biến trong cán bộ, đảng viên và nhân dân. Các bảng tin ở những nơi công cộng, thậm chí còn dán các tờ báo xuất bản hằng ngày, như Nhân dân, Quân đội nhân dân, báo ngành, báo địa phương để người dân có cơ hội được tiếp cận những thông tin trong nước và quốc tế.
Trên bàn làm việc của cán bộ, công chức nhà nước, ngoài tài liệu chuyên môn còn có cả sách về chính trị, văn học, lịch sử, sách người tốt việc tốt… để tranh thủ đọc nhằm nâng cao kiến thức toàn diện, đồng thời cũng là thú vui thư dãn sau những lúc làm việc căng thẳng.
Từ khi các phương tiện nghe, nhìn xuất hiện và tỏ ra có nhiều ưu thế hơn, hấp dẫn hơn đang có xu hướng cạnh tranh lấn át văn hóa đọc. Một bộ phận người dân, nhất là thanh, thiếu niên thích khám phá những thông tin khác, lạ, giật gân nhằm thỏa mãn sự tò mò, hiếu kỳ đã bị cuốn hút vào những trang thông tin điện tử, mạng xã hội rất ít hữu ích cho cuộc sống thậm chi tiêu cực, xấu độc. Từ đó làm nhận thức sai lệch, dẫn đến lệch chuẩn trong hành vi ứng xử và phát triển nhân cách con người.
Thực tế hiện nay không ít cán bộ, công chức xuất hiện tư tưởng ngại đọc sách, báo; kể cả sách chính trị. Cá biệt có cán bộ được cấp đến ba, bốn tờ báo ngày, nhưng vẫn có hiện tượng: "Nhìn tập báo còn nguyên nếp gấp, là biết ngay anh chẳng đọc bao giờ". Lý do thì nhiều, nhưng có một thực tế, nếu không thường xuyên đọc sách, báo thì không cập nhật kiến thức toàn diện về mọi mặt của đời sống xã hội, không có lượng "thông tin có dư, thông tin nén chặt" thì rất khó có sự sáng tạo, quyết đoán trong xử lý công việc.
Vậy làm thế nào để khôi phục và chấn hưng văn hóa đọc, làm thế nào để văn hóa đọc giữ vai trò chủ đạo vốn có trong việc truyền bá và tiếp thu tri thức một cách sâu sắc hệ thống - mà văn hóa nghe, nhìn không thể có được? Đây là câu hỏi lớn đối với các nhà lãnh đạo, các nhà quản lý về văn hóa và của mọi cán bộ, đảng viên.
Kỷ niệm 80 năm Đề cương Văn hóa Việt Nam và nhân Ngày Sách và Văn hóa đọc Việt Nam (21-4), thiết nghĩ cần tiếp tục tuyên truyền sâu rộng, triển khai thực hiện ngiêm túc Thông báo Kết luận số 173-TB/TW ngày 6-4-2020 của Ban Bí thư T.Ư Đảng, Quyết định số 1862/QĐ-TTg ngày 4-11-2021 của Thủ tướng Chính phủ. Yêu cầu mọi cán bộ, đảng viên và các cấp ủy thực hiện nghiêm túc việc mua, đọc và làm theo báo Đảng, có hình thức phù hợp để sử dụng hiệu quả các tài liệu, báo chí của Đảng.
Tiếp tục khảng định vị trí vai trò và tầm quan trọng của sách, báo đối với việc nâng cao kiến thức, kỹ năng, phát triển tư duy, giáo dục và rèn luyện nhân cách con người; khuyến khích và phát triển rộng rãi phong trào đọc sách trong nhân dân; hình thành thói quen đọc sách, báo trong từng gia đình, trường học, cơ quan tổ chức và cả cộng đồng.
Khép lại bài viết này, xin được nhắc lại lời nhắn gửi của nhà bác học Lê Quý Đôn về việc đọc sách được lưu truyền đến ngày nay: “Dẫu có bạc vàng trăm vạn lạng/ Không bằng sử sách một vài pho”.
Nguyễn Văn Hán - CCB T.P Thái Bình