Nhà thơ Lê Anh Xuân ở chiến trường.

Lê Anh Xuân tên thật là Ca Lê Hiến, sinh năm 1940 tại Bến Tre. Năm 1954, ông là một trong những học sinh từ miền Nam ra tập kết miền Bắc.

Năm 1962, Lê Anh Xuân tốt nghiệp Khoa Sử - Trường đại học Tổng hợp Hà Nội. Là sinh viên xuất sắc, ông được giữ lại trường làm cán bộ giảng dạy.

Năm 1964, Lê Anh Xuân được nhà trường gửi đi học nghiên cứu sinh ở nước ngoài, nhưng ông đã từ chối niềm vinh hạnh này, chọn cho mình con đường gian khổ nhất: khoác ba lô, vượt Trường Sơn, trở lại miền Nam đánh Mỹ. Ông công tác ở Tiểu ban Giáo dục thuộc Ban Tuyên huấn Trung ương Cục miền Nam, sau chuyển công tác về Hội Văn nghệ Giải phóng.

Sáng tác của Lê Anh Xuân có: Tiếng gà gáy (thơ - 1965), Có đâu như ở miền Nam (thơ, in chung - 1968), Nguyễn Văn Trỗi (trường ca - 1968), Hoa dừa (thơ - 1971), Thơ Lê Anh Xuân (tuyển thơ - 1981), Giữ đất (văn xuôi - 1968).

Bài thơ “Dáng đứng Việt Nam” của Lê Anh Xuân viết về người chiến sĩ dũng cảm hy sinh trên đường băng Tân Sơn Nhất, trong cuộc Tổng tiến công và nổi dậy Xuân Mậu Thân năm 1968, đã được rất nhiều thế hệ biết đến:

Dáng đứng Việt Nam

Anh ngã xuống đường băng Tân Sơn Nhứt

Nhưng Anh gượng đứng lên tì súng trên xác trực thăng

Và Anh chết trong khi đang đứng bắn

Máu Anh phun theo lửa đạn cầu vồng

Chợt thấy Anh, giặc hốt hoảng xin hàng

Có thằng sụp xuống chân Anh tránh đạn

Bởi Anh chết rồi nhưng lòng dũng cảm

Vẫn đứng đàng hoàng nổ súng tiến công

Anh tên gì hỡi Anh yêu quý

Anh vẫn đứng lặng im như bức thành đồng

Như đôi dép dưới chân Anh giẫm lên bao xác Mỹ

Mà vẫn một màu bình dị, sáng trong

Không một tấm hình, không một dòng địa chỉ

Anh chẳng để lại gì cho riêng Anh trước lúc lên đường

Chỉ để lại cái dáng - đứng - Việt - Nam tạc vào thế kỷ:

Anh là chiến sĩ Giải phóng quân.

Tên Anh đã thành tên đất nước

Ôi anh Giải phóng quân!

Từ dáng đứng của Anh giữa đường băng Tân Sơn Nhứt

Tổ quốc bay lên bát ngát mùa xuân.

Ngày 24-5-1968, Lê Anh Xuân hy sinh tại ấp Phước Quảng, xã Phước Lợi, huyện Cần Đước, tỉnh Long An trong đợt 2 chiến dịch Mậu Thân. Năm 2001, ông được truy tặng Giải thưởng Nhà nước về Văn học nghệ thuật. Năm 2011, ông được truy tặng danh hiệu Anh hùng LLVTND.

Huế, ngày 7-2-2025

Nguyễn Văn Toàn