Mộ phần liệt sĩ Nguyễn Dự trong khuôn viên nghĩa trang của gia đình.
Nguyễn Dự (sinh 1932) chàng trai làng biển xã Trường Sa (tức Bảo Ninh ngày nay) thuộc T.P Đồng Hới, tỉnh Quảng Bình, với tình yêu cách mạng, sau những ngày tham gia hoạt động ở địa phương, khoảng giữa năm 1953, anh gia nhập quân đội và được phiên chế vào Đại đội 40, Tiểu đoàn 436, Trung đoàn 101, Sư đoàn 325.
Trong một trận đánh ở Hạ Lào nhằm hỗ trợ cho chiến dịch Điện Biên Phủ, Tiểu đội trưởng Nguyễn Dự đã hy sinh anh dũng khi xông lên kích nổ bộc phá, phá hàng rào, để đồng đội tiến lên diệt lô cốt giặc. Ngày 1-7-2016, sau nhiều khổ công, gia đình đã tìm được hài cốt liệt sĩ Nguyễn Dự từ đất Lào và đưa về chôn cất trong khu mộ dòng tộc, gia đình.
Chúng tôi tìm về nhà ông Nguyễn Lự (sinh 1937) ở thôn Động Dương, xã Bảo Ninh. Ông đưa cho chúng tôi xem những văn bản mà các sĩ quan cao cấp buổi sinh thời đã xác nhận thành tích và đề nghị truy phong danh hiệu AHLLVTND cho liệt sĩ Nguyễn Dự - anh trai ông, người chiến sĩ cảm tử hy sinh trong đơn vị mà ngày xưa họ từng phụ trách.
Hy sinh trong đêm giao thừa
Để kết hợp với chiến trường Điện Biên Phủ, đầu năm 1954, đơn vị anh Nguyễn Dự được điều động sang chiến trường Lào. Hành quân phải đi vu hồi, từ Hà Tĩnh, vào Quảng Bình, qua Quảng Trị, rồi men theo tây Trường Sơn. Suốt 3 tháng ròng rã, Tiểu đội trưởng Nguyễn Dự luôn biết động viên, giúp đỡ mang vác cho đồng đội lại vừa tham gia chiến đấu. Được sự hỗ trợ của Đại đoàn 304, cả một vùng rộng lớn chạy từ Xiêng Khoảng đến Xaravan và Antôpơ của Hạ Lào được hoàn toàn giải phóng. Với thành tích xuất sắc, tiểu đội trưởng Nguyễn Dự được mặt trận tặng Huân chương Chiến công hạng Hai.
Chiến dịch bắt đầu. Tiểu đoàn 436 có nhiệm vụ cường tập tiêu diệt đồn bản Puôi thuộc huyện Mường Máng, tỉnh Antôpơ để dồn ép địch vào T.P Pạcxế, mở rộng vùng giải phóng xuống giáp biên giới đông bắc Campuchia.
Đồn bản Puôi là một phân khu chỉ huy độc lập, có hai đại đội Âu Phi và lính ngụy Lào hơn năm trăm tên, xung quanh có bốn hàng rào mái phủ kẽm gai, có bốn lô cốt ngầm bốn góc, ở giữa có hệ thống giao thông hào và nhà ở, có ụ súng cối 81ly.
"Tiểu đoàn trưởng Nguyễn Bình Sơn - một chỉ huy gan góc, dạn dày kinh nghiệm được điều động xuống trận địa, trực tiếp chỉ huy trận đánh trọng điểm này"- ông Nguyễn Lự kể tiếp câu chuyện với tôi.
Ông Nguyễn Bình Sơn sau khi nghiên cứu trận địa, quyết định giờ G của trận đánh là giao thừa Tết năm Giáp Ngọ (1954).
Thế nhưng, do nhiều lý do, đơn vị tập kết đến vị trí trận đánh thì đã quá một giờ sáng. Lệnh phát hỏa của Tiểu đoàn trưởng Nguyễn Bình Sơn ban ra, lập tức Tiểu đội trưởng tiểu đội bộc phá có nhiệm vụ mở đường. Nguyễn Dự ra hiệu cho chiến sĩ xông lên. Ba lớp hàng rào kẽm gai lần lượt được phá tung. Cứ mỗi lần hàng rào được phá, Nguyễn Dự thân hành bò lên kiểm tra, thấy đã hoàn hảo mới cho phá tiếp hàng rào khác. Đến hàng rào thứ tư, hàng rào sát cầu và lô cốt ngầm của địch thì một sự cố xảy ra. Nụ xòe không cháy, bộc phá nằm yên, chiến sĩ lên làm nhiệm vụ thì hy sinh tại chỗ bởi giặc trong đồn phát hiện được mục tiêu. Cũng tại làn đạn quái ác đó của giặc mà chiến sĩ bộc phát còn lại nằm cạnh Nguyễn Dự đã bị thương nặng. Đạn các cỡ của giặc tập trung bắn về phía cửa mở. Cả tiểu đoàn đang chững lại phía sau, chờ một pháo hiệu xanh.
Sau khi được Tiểu đoàn trưởng Nguyễn Bình Sơn đồng ý, Nguyễn Dự quyết định bò lên kích nổ bộc phá.
Như một con thằn lằn, tay cầm thủ pháo, Nguyễn Dự lách lỏi, bò lên. Đạn giặc chíu chít ngang đầu, ngang vai anh. Lợi dụng khoảng vắng giữa hai làn đạn, Nguyễn Dự lao lên và áp mình xuống ngay chỗ khối thuốc nổ kê sát hàng rào số 4. Đồng đội và chỉ huy đằng sau nín thở theo dõi từng cử chỉ của anh, hy vọng một khối lửa bùng lên. Và kìa, một tiếng nổ như núi sập, khối lửa ấy cũng đã bùng lên rồi. Đồng đội thấy rất rõ người Nguyễn Dự bay lên cao như một con đại bàng. Thì ra, anh đã giật nụ xòe nhưng đợi cho nó phát lửa, biết chắc chắn lựu đạn sẽ nổ mới chạy lui. Song, sức công phá của khối thuốc nổ quá lớn đã tung anh lên cao. Hành động quên mình ấy của Nguyễn Dự đã gỡ nút cho trận đánh đang nghẽn lại chính lúc cao trào.
Cả Tiểu đoàn 436 ào ạt xông lên khi hàng rào số 4 được mở. Lô cốt ngầm của giặc bị phá tung. Đồn bản Puôi bị tiêu diệt hoàn toàn. Chiến thắng này có ý nghĩa kết thúc chiến dịch giải phóng khu Hạ Lào và đông bắc Campuchia, chặn đứng ý định chi viện quân cho Điện Biên Phủ của quân đội Pháp, góp phần thắng lợi quan trọng cho cuộc kháng chiến dân tộc.
Thi thể của Nguyễn Dự và một số đồng chí khác được mai táng dưới một gốc sung già, bên dòng xông Xêcông trong xanh, cách trận địa khoảng 500m.
Bộ Tổng tư lệnh đã chuẩn y đề nghị của Tiểu đoàn 436, truy tặng Huân chương Quân công hạng Ba - Huân chương cao quý đối với cá nhân chiến sĩ lập công trong LLVT, ngay tại mặt trận.
Với huân chương cao quý đó, cùng với quá trình chiến đấu lập công, tháng 2 năm 1956, cùng với Lâm Úy, Nguyễn Xuân Lực, những người con trung dũng của đất Quảng Bình, Nguyễn Dự đã được Bộ chỉ huy Trung đoàn 101, Sư đoàn 325 lập danh sách đề nghị Bộ Quốc phòng xét phong tặng danh hiệu Anh hùng Quân đội.
"Khi đoàn cán bộ chính trị của Tiểu đoàn 436 về Bảo Ninh xin ý kiến của địa phương để hoàn thiện hồ sơ theo thủ tục của Hội đồng Thi đua Bộ Quốc phòng hướng dẫn để truy tặng danh hiệu Anh hùng LLVTND cho anh tôi. Tại đây, công cuộc cải cách ruộng đất đang tiến hành.
Vì cha tôi trước đây là chủ của một thuyền đánh cá biển nên chính quyền xã cho rằng, bố của liệt sĩ Nguyễn Dự có thành phần tương đương thành phần phú nông bên nông nghiệp (!?). Họ đã không tán thành đề xuất của đơn vị anh. Sai lầm của địa phương trong xu hướng chung của xã hội lúc bấy giờ đã làm thiệt thòi quyền lợi cho liệt sĩ Nguyễn Dự và gia đình tôi" - ông Nguyễn Lự nói trong rơm rớm nước mắt.
Về lại quê hương sau 62 năm đi đánh giặc
Ông Nguyễn Lự có một con trai là anh Nguyễn Thắng (sinh 1957) người từng đi nghĩa vụ quân sự, có mặt trên đất nước Triệu Voi hơn 20 năm trước nói với ông, sẽ sang chiến trường xưa, nơi bác ruột mình hy sinh để tìm hài cốt.
Cuộc hành trình khá suôn sẻ. Nhờ bản đồ vẽ tay của người đồng chí năm xưa chôn cất liệt sĩ Nguyễn Dự và đồng đội trong trận đánh đêm giao thừa Tết Giáp Ngọ (1954) để lại trước khi qua đời, đoàn đi tìm mộ liệt sĩ Nguyễn Dự đã đến được vị trí đồn bản Puôi năm xưa ở huyện Mường Máng, tỉnh Antôpơ (Lào). Thật may mắn, một cụ già hơn trăm tuổi mà vẫn còn dẫn được bò đi ăn, trí tuệ còn minh mẫn được dân bản mời tới gặp đoàn. Ông nói, ngày ấy chôn cất liệt sĩ Việt Nam tại đây, ông có chứng kiến. Vì sáng đó ông và con trai ông (đã qua đời) đi rừng chặt gỗ ngang qua, dừng lại. Rồi ông dẫn đoàn tìm mộ đến dưới một gốc cây cao, chỉ vị trí liệt sĩ Việt Nam nằm lại. Ông Nguyễn Lự kể tiếp:
"Sau 62 năm, ngày 2-7-2016, anh trai tôi đã về lại Bảo Ninh, Đồng Hới, Quảng Bình. Bà con, dân làng, dòng tộc, chính quyền địa phương đã cùng nhau đến thăm hỏi, dâng hương vô cùng trọng thể. Trên bàn thờ, lấp lánh Huân chương Itxala của Chính phủ Lào tặng để ghi công bất tử của người liệt sĩ".
Hồ Ngọc Diệp