Xét sử sơ thẩm vụ án hình sự (lần 3) đối với 6 CCB ở Đắk Nông về tội “hủy hoại rừng”: Kỳ vọng phán quyết công minh

Các CCB và Luật sư tại Tòa án nhân dân TP. Gia Nghĩa, tỉnh Đắk Nông

Ngày 5-6-2025, Tòa án nhân dân (TAND) TP. Gia Nghĩa, tỉnh Đắk Nông sẽ tiến hành xét sử sơ thẩm vụ án hình sự (lần 3), xảy ra từ năm 2015 đối với 6 bị can (ban đầu là 7 bị can, nhưng bị can Đoàn Xuân Trường đã chết trong giai đoạn chuẩn bị xét xử sơ thẩm lần 1, nên TAND thị xã Gia Nghĩa đã có Quyết định đình chỉ vụ án đối với bị can Trường), gồm các CCB: Đỗ Mạnh Hùng, sinh năm 1962; Ngân Xuân Dũng, sinh năm 1960; Vũ Tất Đắc, sinh năm 1953; Hoàng Văn Sằn, sinh năm 1957; Nguyễn Nam Thái, sinh năm 1967; Cao Minh Điến, sinh năm 1968 cùng trú tại thôn 6, xã Trường Xuân, huyện Đắk Song, tỉnh Đắk Nông về tội “Hủy hoại rừng” theo quy định tại khoản 1 Điều 189 Bộ luật Hình sự năm 1999. Vụ án này đã được Báo CCB Việt Nam phản ánh trong bài: Từ dọn đất được giao để “trồng keo”... đến bị kết tội “hủy hoại rừng”, ngày 19-2-2025.

Từ diễn biến sự việc

Đây là phiên xét xử sơ thẩm lần 3, khi các CCB đã thi hành xong Bản án phúc thẩm số 117/2017/HS-PT, các ngày 14, 15-12-2017 của TAND tỉnh Đắk Nông, nhưng vẫn kêu oan, kháng án; và ngày 18-5-2020, Ủy ban Thẩm phán TAND Cấp cao tại TP. Hồ Chí Minh đã ban hành Quyết định giám đốc thẩm số 16/2020/HS-GĐT hủy toàn bộ Bản án phúc thẩm số 117/2017/HS-PT của TAND tỉnh Đắk Nông và Bản án sơ thẩm số 45/2017/HS-ST của TAND thị xã Gia Nghĩa để điều tra lại. Vì xét thấy trong vụ án này, Tòa án cấp sơ thẩm và Tòa án cấp phúc thẩm xác định các bị cáo phạm tội “Hủy hoại rừng” là chưa đủ căn cứ.

Vụ việc diễn biến như sau: Vào năm 2008, UBND xã Trường Xuân, huyện Đắk Song, tỉnh Đắk Nông giao 21ha diện tích đất rừng tại khu vực Đắk Nhu thuộc thôn 6, xã Trường Xuân cho ông Nguyễn Văn Đạt là Chi hội trưởng và ông Nguyễn Nam Thái, hội viên Chi hội CCB thôn 6, xã Trường Xuân để các hộ này quản lý, bảo vệ. Sau khi được giao đất, ông Đạt, ông Thái và ông Trần Văn Thọ (là cán bộ địa chính xã Trường Xuân) thỏa thuận chia cho ông Đạt 10ha và chia cho ông Nam Thái 5ha.

Năm 2013, ông Đạt giao lại cho Chi hội CCB thôn 6 diện tích 3ha đất rừng trong diện tích 10ha đất rừng đã được giao nói trên để chi hội quản lý và bảo vệ. Chi hội giao lại cho ông Nguyễn Văn Uyên (là hội viên của Chi hội) quản lý và bảo vệ. Đến năm 2014, Chi hội CCB thôn 6 nhận lại phần đất rừng của ông Uyên để quản lý, bảo vệ.

Tại cuộc họp tổng kết ngày 17-12-2014 của Chi hội CCB thôn 6, ông Đỗ Mạnh Hùng - Chi hội trưởng (mới được bầu thay cho ông Nguyễn Văn Đạt) đưa ra ý kiến chi hội phát dọn diện tích rừng nhận lại từ ông Uyên để trồng keo gây quỹ hoạt động. Các hội viên không biết cụ thể hiện trạng, vị trí, diện tích rừng này nhưng khi ông Hùng kêu gọi hoạt động gây quỹ thì tất cả cùng đồng ý.

Cuối tháng 1-2015, các hội viên Chi hội CCB thôn 6, xã Trường Xuân tham gia phát dọn 3ha đất lâm nghiệp được UBND xã giao từ năm 2008 để trồng cây keo tạo quỹ Hội, đã bị Công an thị xã Gia Nghĩa (nay là TP. Gia Nghĩa) “bắt quả tang”. Sau đó bị truy tố, kết án 6-7 tháng tù giam về tội “hủy hoại rừng” và bồi thường thiệt hại tổng cộng 42.708.146 đồng. Từ năm 2015 đến nay, các CCB liên tục kêu oan, ngay cả khi đã chấp hành xong án tù và bồi thường xong khoản tiền 42.708.146 đồng thiệt hại về rừng.

Vụ án đã được tòa án các cấp xét xử nhiều lần. Cụ thể, tháng 4-2016, TAND thị xã Gia Nghĩa xử sơ thẩm (lần 1), phạt các bị cáo từ 6 đến 7 tháng tù giam. Xử phúc thẩm (lần 1), TAND tỉnh Đắk Nông hủy án. Tháng 9-2017, TAND thị xã Gia Nghĩa xét xử sơ thẩm (lần 2), xác định các bị cáo hủy hoại tổng cộng 0,78ha rừng và tuyên phạt mức án như phiên tòa sơ thẩm (lần 1). Cuối năm 2017, TAND tỉnh Đắk Nông xử phúc thẩm (lần 2), nhận định dù giai đoạn điều tra có thiếu sót nhưng không ảnh hưởng tới nội dung vụ án, nên y án sơ thẩm.

Ngày 28-4-2025, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân (VKSND) TP. Gia Nghĩa ban hành Cáo trạng số 32/CT-VKS-GN quyết định truy tố ra trước TAND TP. Gia Nghĩa để xét xử đối với 6 bị can về tội “hủy hoại rừng” theo quy định tại khoản 1 Điều 189 Bộ luật Hình sự năm 1999. Cáo trạng kết luận: “Mặc dù không được cơ quan quản lý Nhà nước có thẩm quyền cho phép, nhưng với mục đích lấy đất trồng cây keo gây quỹ cho chi hội, trên cơ sở nội dung cuộc họp, vào các ngày 24, 25-1-2015 và 19, 20-4-2015, 6 đối tượng trên và 11 đối tượng khác cùng là hội viên CCB dùng dao phát, cưa máy chặt hạ, hủy hoại 0,98ha rừng sản xuất tại lô 3, lô 6, khoảnh 1, tiểu khu 1710, thôn Nghĩa Tín, xã Quảng Thành, thị xã Gia Nghĩa, tỉnh Đắk Nông, gây thiệt hại 53.658.953 đồng”. Các CCB kỳ vọng phiên toàn xét sử sơ thẩm vụ án hình sự (lần 3) có phán quyết công minh.

Đến những minh chứng oan sai

Trao đổi với chúng tôi, các CCB đưa ra nhiều chứng cứ và những lập luận khẳng định bị kết tội oan sai. Trước hết tại biên bản kiểm tra hiện trường, lập ngày 21-7-2015, lực lượng chức năng thị xã Gia Nghĩa xác định tổng diện tích rừng bị phá là 0,75ha; trong đó ngày 24-1-2015 phá 0,2ha, ngày 25-1-2015 phá 0,2ha, ngày 19-4-2015 phá 0,3ha, ngày 20-4-2015 phá 0,1ha; dụng cụ phá rừng ngày 25-1-2015 là 1 cưa xăng và ngày 19-4-2015 là 2 cưa xăng để cưa những cây có đường kính 10cm trở lên, nhưng cơ quan điều tra không tịch thu được tang vật là cưa xăng và không hề thu được khối lượng gỗ nào.

Kết luận giám định ngày 24-4-2015 của Giám định viên tư pháp Huỳnh Văn Triệu, thuộc Hạt kiểm lâm thị xã Gia Nghĩa kết luận thiệt hại về rừng 64,717m3 thuộc loại gỗ từ nhóm 5 đến nhóm 7, trị giá 53.658.953 đồng. Khối lượng gỗ này là rất lớn và phải là tang vật, nhưng các cơ quan tiến hành tố tụng hình sự thị xã Gia Nghĩa cũng không hề thu giữ được khối gỗ nào để làm tang vật(!).

Các CCB khẳng định, việc thu giữ vật chứng của vụ án có nhiều vi phạm. Bởi chỉ có một biên bản làm việc lập ngày 20-4-2015 thu giữ tại chỗ 3 con dao phát và 1 con dao tông. Còn 2 cưa xăng, điều tra viên đến nhà các CCB hỏi “mượn” rồi tịch thu luôn làm tang vật(!). Bên cạnh đó, cơ quan công an không cung cấp ảnh hiện trường của vụ án trong hồ sơ ban đầu, mà sau đó mới bổ sung bản ảnh là không hợp pháp, vì bản ảnh không ghi rõ chụp lúc nào, chụp ở đâu, không thể hiện tính liên hệ với vụ án, bởi bản ảnh chụp những gốc cây có đường kính lớn bị cưa chặt, nhưng không đủ căn cứ xác định đó là gốc cây tại hiện trường vụ án.

Một tình tiết nữa, đó là tại biên bản vi phạm hành chính được lập ngày 27-3-2015 và biên bản xác minh ngày 28-3-2015, Công văn số 47/KL-TT,PC ngày 10-4-2015 của Hạt kiểm lâm thị xã Gia Nghĩa xác định diện tích rừng tại lô 3, lô 6, khoảnh 1, tiểu khu 1710 bị thiệt hại là 100%. Nhưng sau đó, trong buổi sáng 19 và 20-4-2015, cơ quan Công an vẫn khẳng định, cũng tại lô 3, lô 6, khoảnh 1, tiểu khu 1710, các CCB phá tổng cộng 0,4ha; vậy rừng này lấy ở đâu ra, khi trước đó xác định rừng đã bị hủy hoại 100% (?).

Về số đối tượng bị khởi tố, truy tố, xét xử, các CCB cho rằng, cơ quan tố tụng hình sự thị xã Gia Nghĩa thực hiện hết sức “tùy hứng”, bởi nếu đây là vụ “hủy hoại rừng”, thì số đối tượng chịu trách nhiệm hình sự phải là tổng số 18 cán bộ, hội viên Chi hội CCB thôn 6 tham gia cuộc họp thống nhất phát dọn 3ha đất trồng keo ngày 14-12-2014; hoặc phải là 17 cán bộ, hội viên trực tiếp phát dọn trong 4 buổi sáng như diễn biến vụ việc mới đúng. Nhưng ở đây, tại sao cơ quan tố tụng hình sự thị xã Gia Nghĩa lại xử lý 7 đối tượng về tội “hủy hoại rừng” (?). Riêng đối với CCB Nguyễn Nam Thái, thời điểm đó đang là Thôn trưởng thôn 6, khẳng định: Không hề tham gia phát dọn, mà buổi sáng 24-1-2015 được gọi đến để giải quyết tranh chấp và trưa 20-4-2015, đến để ăn cơm trưa với anh em trong chi hội. Vì vậy việc khởi tố, truy tố, phạt tù CCB Thái đã rõ dấu hiệu oan sai(!).

Biên bản xác định hiện trường, do Cơ quan cảnh sát điều tra Công an TP. Gia Nghĩa lập ngày 16-5-2015 có cán bộ kiểm sát Phạm Thạch Huy và những người cho là vi phạm tham gia. Biên bản này xác định hiện trường rừng bị phá có diện tích 0,78ha, thuộc lô 3, lô 6, khoảnh 1, Tiểu khu 1710, theo 9 mốc tọa độ. Đây là Biên bản trước đây dùng làm căn cứ truy cứu trách nhiệm hình sự các bị cáo. Tuy nhiên, theo Kết luận giám định của Phòng kỹ thuật hình sự Công an tỉnh Đắk Nông kết luận phần ghi các tọa độ hiện trường được viết chèn vào sau; Kết luận giám định của Phân viện Kỹ thuật hình sự Bộ Công an kết luận phần ghi hệ tọa độ viết chèn vào sau. Cho thấy cơ quan cảnh sát điều tra Công an TP. Gia Nghĩa trước đây đã vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng, có dấu hiệu làm sai lệch hồ sơ vụ án.

Quyết định giám đốc thẩm số 16/2020/HS-GĐT, ngày 18-5-2020, của Ủy ban Thẩm phán TAND Cấp cao tại TP. Hồ Chí Minh và Công văn số 39/VC3-V1, ngày 31-7-2020, của VKSND Cấp cao tại TP. Hồ Chí Minh kết luận đối với việc giám định thuộc nhiều lĩnh vực chuyên môn phải giám định tư pháp tập thể theo quy định tại khoản 3, Điều 28, Luật Giám định Tư pháp năm 2013. Như vậy, việc Cơ quan điều tra trưng cầu giám định ông Huỳnh Văn Triệu trước đó và ông Nguyễn Cao Cường sau này đều là trưng cầu giám định viên cá nhân là bất hợp pháp, không thể sử dụng các kết luận giám định này để truy cứu trách nhiệm hình sự đối với các bị cáo.

Hơn thế nữa, ông Huỳnh Văn Triệu là nhân viên Hạt kiểm lâm thị xã Gia Nghĩa, là người tham gia lập biên bản vụ việc phá rừng vào ngày 28-3-2015, và tham gia lập biên bản vi phạm hành chính ngày 27-3-2015, tham gia khám nghiệm hiện trường ngày 21-4-2015, như vậy ông Triệu là người có quyền lợi và nghĩa vụ liên quan trong vụ án này nên việc ông Triệu thực hiện việc giám định tư pháp trong trường hợp này là vi phạm nghiêm trọng về thủ tục tố tụng.

Ngày 21-10-2021, Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an TP. Gia Nghĩa ban hành Quyết định trưng cầu Bộ NNPTNT giám định lại. Hội đồng giám định tư pháp thuộc Bộ này kết luận: Thiếu căn cứ về hệ thống số liệu của các Biên bản hiện trường, không có ảnh vệ tinh nên không thể giám định được ranh giới diện tích rừng, trạng thái rừng bị thiệt hại tại lô 3, lô 6 khoảnh 1, Tiểu khu 1710. Như vậy, lẽ ra VKSND TP. Gia Nghĩa phải căn cứ vào Kết luận giám định của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn để đình chỉ vụ án, đình chỉ bị can theo quy định tại điểm a, khoản 1, Điều 230 Bộ luật Tố tụng Hình sự năm 2015 vì không chứng minh được hành vi phạm tội của các bị can thì mới đảm bảo đúng quy định.

Kiều Bình Định