Về Thăm làng gốm cổ Thổ Hà (08/03/2012)

Nơi đây từng là một thương cảng tấp nập thuyền bè ngược xuôi ra vào bến sông Như Nguyệt, mang đi những đồ gốm thổi hồn từ đất và bàn tay nghệ nhân làng. Cùng với sự thịnh vượng của nghề gốm, bàn tay những nghệ nhân dân gian đã xây dựng một quần thể xóm làng thuần Việt với những đình chùa, cổng làng bề thế với lối kiến trúc cổ kính, trầm mặc mà dân dã. Trải qua hàng trăm năm, làng Thổ Hà nay vẫn là nơi những người say mê phong cảnh hữu tình của làng Việt, những nghệ sĩ, nghệ nhân về tìm cảm hứng. Qua bến đò Thổ Hà phía bờ hữu ngạn sông Cầu, từ trên mặt sông đã cảm nhận được vẻ hiền hoà của dòng nước, lũy tre xanh và bờ tường ghép đầy mảnh gốm đen bóng. Những cây đa, cây si gần bến nước rủ từng chùm rễ in bóng xuống mặt sông. Ngôi đền thờ thành hoàng làng ngay bến nước, tường gạch rêu phong. Ông tổ của nghề gốm làng Thổ Hà được cho là tiến sĩ Đào Trí Tiến. Ông đã học được nghề gốm trên đường đi xứ Trung Quốc và truyền lại cho dân làng từ thế kỷ 14. Bà cụ già mái tóc bạc phơ bên quán nước nhỏ đầu làng bỏm bẻm nhai trầu kể cho khách nghe những mẩu chuyện dân gian về nghề gốm. Cái đặc biệt trong lối ăn ở của con người làng gốm cổ là sử dụng chính những đồ gốm, mảnh gốm bỏ đi để xây nhà, xây tường. Không trát vôi vữa, mặc kệ gió mưa mà tạo thành hình thành khối gắn kết độc đáo. Đi sâu vào trong làng, kỳ thú nhất là những ngõ nhỏ. Một màu đỏ của thứ gạch cũ kĩ đã mòn vẹt, trơ ra thần thái của những bước chân thời gian, ngõ nhỏ heo hút, tường xếp chằn chặn một thứ sành nâu đen bóng. Khách đến nơi đây thường có ấn tượng đặc biệt với những ngõ xóm hun hút đẹp một vẻ cổ kính, hoài niệm mà lại dân dã, lắng đọng. Đình làng Thổ Hà được dựng năm 1692, đây là công trình văn hoá được xếp hạng di tích lịch sử quốc gia. Hoa văn rồng phượng ẩn hiện trong mây hài hoà cùng người và cỏ cây, hoa lá, muông thú còn ghi lại dấu ấn bàn tay tài hoa của người thợ khắc. Nghề gốm Thổ Hà từng đạt đỉnh cao ở thời nhà Lý. Cả làng Thổ Hà nhà nào cũng làm gốm, gốm Thổ Hà theo thuyền bè xuôi ngược sông Cầu đến mọi miền đất nước. Khi bước sang nền kinh tế thị trường, đồ nhựa đã trở nên thông dụng, các sản phẩm như chum, vại bằng sành vừa to vừa nặng khó mà bán, vì vậy chỉ còn một vài gia đình duy trì sản xuất, bởi sản phẩm không có nơi tiêu thụ. Nhưng đến đầu những năm 90, cũng giống như bao làng nghề truyền thống khác, nghề gốm Thổ Hà rơi vào tình trạng sản phẩm làm ra không bán được chất đầy sân, đầy nhà. Làng nghề không trụ được nên cứ tan rã dần… Nghề gốm của làng Thổ Hà đã ngừng đỏ lửa và bị mai một từ đây. Dấu tích của nghề gốm thịnh vượng xưa kia dường như chỉ còn lại trong ký ức của những nghệ nhân cao tuổi, trên bức tường của những ngôi nhà cổ được dựng nên bởi nhiều mảnh gốm vỡ mà vững chãi mấy trăm năm qua. Bác Vinh – một nghệ nhân của làng gốm Thổ Hà tâm sự : ” Dù bây giờ vẫn yêu nghề gốm nhưng vì sản phẩm gốm Thổ Hà đã không cạnh tranh được với gốm ở nơi khác, nhất là từ Trung Quốc, ruộng thì không có nên gia đình đã chuyển sang làm bánh đa nem”. Cả làng Thổ Hà có rất nhiều hộ theo nghề tráng bánh đa nem. Vậy là một làng nghề truyền thống làm gốm giờ đây chỉ còn trong kí ức của người dân, bời nền kinh tế thị trường khiến họ không thể gìn giữ được nghề của cha ông họ truyền lại mà phải tìm đến một nghề mới đem lại thu nhập ổn định cho mình. Nhiều thanh niên đã bỏ nghề, rời làng đi nơi khác kiếm sống để đến khi phất lên, lại quay về mảnh đất tổ tiên xây dựng lên những ngôi nhà mái ngói đỏ tươi hay mái bằng kiên cố chen lẫn những ngôi nhà rêu phong cổ xưa. Điều đó cho thấy một số hộ dân nơi đây đã có cuộc sống kinh tế khấm khá hơn, nhưng cũng chính là điều đang đe dọa làm mất đi sự hài hòa cho cảnh quan của một làng cổ. Hiện nay, ở Thổ Hà vẫn còn một số người có tâm huyết với nghề gốm, họ mang hy vọng khôi phục lại nghề truyền thống nổi tiếng một thời này, đồng thời lấy lại vị trí cho thương hiệu gốm của quê hương. Đã có những lò gốm đỏ lửa trở lại, đó cũng là những tín hiệu vui cho nghề gốm Thổ Hà dù cho con đường phía trước vẫn còn nhiều chông gai…. Song, dù với lý do gì, nhưng việc khôi phục nghề gốm Thổ Hà, làm sáng lại vùng đất đã có một thời nổi danh về gốm là cần thiết và cũng đó cũng chính là bảo tồn nghề truyền thống của dân tộc Việt Nam chúng ta . Thanh Trà