Tết Khu Cù Tê của người La Chí

Nghi lễ đánh trống.
Có mặt trong buổi tái hiện Tết Khu Cù Tê của người La Chí, huyện Xí Mần (Hà Giang) tại Làng văn hóa Du lịch các dân tộc Việt Nam, chúng tôi được hiểu thêm về nét văn hóa đặc sắc của người La Chí trong tổ chức tết của họ.

Trưởng tộc đọc bài cúng mời tổ tiên về ăn tết.

Tết Khu Cù Tê thường được tổ chức vào tháng 7 âm lịch. Người chủ trì lễ cúng của cộng đồng La Chí được gọi là Mổ Cóc. Mổ Cóc là người đã lập gia đình, có con, gia đình hạnh phúc không vi phạm luật lệ, có uy tín trong cộng đồng, trong nhà không có người ốm yếu, hội đồng các vị Trưởng tộc sẽ lấy chân gà khô để xem. Nếu chân gà tốt thì người đó mới được làm còn không phải chọn người khác, phụ giúp cho Mổ Cóc gọi là So Vé.

Theo phong tục, người La Chí chỉ thờ cúng những người đã mất tính từ 3 đời trở lại tại nhà Trưởng tộc của dòng họ. Các gia đình khi đi mang theo một chai rượu, một gói xôi, một miếng thịt, mặc quần áo truyền thống của dân tộc mình, những người được Trưởng tộc chỉ định sẽ ngồi xung quanh một cái mâm gỗ có các giỏ đựng xôi, thịt, giúp Trưởng tộc cùng cúng để gọi hồn những người đã mất về ăn tết.

Đồ lễ cúng gồm: Sừng trâu (tượng trưng cho chiếc chén mời tổ tiên), củ gừng (tượng trưng cho lời mời gọi tổ tiên về ăn tết), xọt tre (tượng trưng cho bát, đĩa đựng thức ăn đồ cúng mời tổ tiên), chén vại (để rót rượu mời tổ tiên), thịt trâu, thịt lợn, rượu hoẵng.

Các trưởng tộc cùng nhau ăn bữa cơm đầu năm mới.

Chuẩn bị xong đồ lễ, Trưởng tộc bắt đầu đọc bài cúng mời tổ tiên về ăn Tết. Sau đó, Trưởng tộc buộc củ gừng vào sợi chỉ cầm bên tay phải, tay trái cầm sừng trâu, bên trong đựng rượu hoẵng, miệng đọc bài cúng ba đời trở lại, mời các linh hồn là nam giới trước, sau đó mời linh hồn nữ giới trong dòng tộc về. Các linh hồn này nhập vào những người nam giới giúp việc. Khi các linh hồn về đông đủ, Trưởng tộc mời các linh hồn uống nước cà đắng và ăn thịt trâu, ăn xôi, uống rượu hoẵng. Trưởng tộc xin các linh hồn phù hộ cho dòng họ ngày càng cường thịnh.

Sau phần cúng là màn đánh chiêng trống, điệu múa trống, múa chiêng thể hiện sự vui mừng phấn khởi của dân bản sau một năm trồng trọt chăn nuôi, mùa màng bội thu và cũng là sự tôn kính và cảm ơn tổ tiên đã phù hộ cho dân bản sức khỏe, cuộc sống ấm no, hạnh phúc.

Sau các nghi lễ quan trọng, trai gái tụ tập hát đối với nhau, chung vui trong các hoạt động cộng đồng.

Sau buổi cúng này, các gia đình trong họ mới được phép làm cỗ mời họ hàng đến ăn, bắt đầu từ gia đình người em út, cứ thế tiếp diễn theo thứ tự lớn dần và cuối cùng là nhà anh cả.

Tết Khu Cù Tê của người La Chí có lịch sử lâu đời, góp phần duy trì và củng cố mối gắn kết cộng đồng, dân tộc. Với những giá trị lịch sử, văn hóa tết Khu Cù Tê của người La Chí ở Hà Giang đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Minh Vũ