Nhớ mãi vị Chính ủy tài năng, đức độ
Chính ủy Đặng Tính (giữa) cùng Tư lệnh Đồng Sỹ Nguyên (bên phải) báo cáo Đại tướng Võ Nguyên Giáp trên đường Trường Sơn. Ảnh: TL
Nhân kỷ niệm 50 năm Ngày giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước, Hội đồng ngũ chúng tôi tổ chức chuyến thăm lại chiến trường xưa và viếng mộ các liệt sĩ tại Nghĩa trang liệt sĩ Quốc gia Trường Sơn. Giây phút mặc niệm các đồng đội đã ngã xuống, chúng tôi lặng người, bồi hồi nhớ về những năm tháng cầm súng chiến đấu vì độc lập, tự do của Tổ quốc.
Ở vị trí trung tâm nghĩa trang, chúng tôi kính cẩn thắp hương lên ngôi mộ Đại tá, Anh hùng Đặng Tính - người có quân hàm và chức vụ cao nhất, tuổi đời cao nhất khi hy sinh trong số hơn 20.000 liệt sĩ của Bộ đội Trường Sơn.
Ký ức đưa tôi ngược dòng thời gian về hơn 50 năm trước. Cuối năm1972, Trung đoàn 102B của chúng tôi đang làm nhiệm vụ chiến đấu, phối hợp cùng các đơn vị thuộc Bộ Tư lệnh Trường Sơn trong chiến dịch giải phóng các tỉnh Nam Lào.
Sau thời điểm Hiệp định Viêng Chăn có hiệu lực, Trung đoàn 102B được lệnh kiểm soát chặt chẽ vùng giải phóng, làm công tác dân vận, sẵn sàng chiến đấu khi đối phương vi phạm hiệp định ngừng bắn. Trung đoàn đóng quân trên địa bàn rộng, tại Pakxoong, Pakxe, sát thị xã Xalavan. Nửa buổi sáng ngày 3-4-1973, lệnh từ trung đoàn xuống: Các đơn vị báo động chiến đấu. Khi đã chuyển trạng thái sẵn sàng chiến đấu, ai nấy đều đoán già, đoán non lý do báo động, phần lớn cho rằng địch nống ra lấn đất chiếm dân.
Gần trưa, từ chỉ huy tới các chiến sĩ của trung đoàn lặng đi khi được tin, Chính ủy Bộ Tư lệnh 602 (mật danhcủa Bộ Tư lệnh Trường Sơn) hy sinh trên đường công táctạiđịa bàn đóng quân của trung đoàn. Ngoài thủ trưởng trung đoàn, những người lính 102B đều chưa ai biết mặt và được găp ông, nhưng những câu chuyện về người Chính ủy đặc biệt xuất sắc, nổi bật cả về đức độ và tài năng mà những người lính Trường Sơn thường kể cho nhau nghe, làm cho người lính chúng tôi tiếc thương ông vô hạn.
Sau này, qua nhiều nguồn tài liệu, tôi mới được biết về sự hy sinh củaĐại tá Đặng Tính - Chính uỷ Bộ đội Trường Sơn.
Năm 1971, trước tình hình nhiệm vụ mới, tuyến đường Trường Sơn rất cần một chính ủy dày dạn kinh nghiệm để tăng cường lãnh đạo. Đại tá Đồng Sỹ Nguyên - Tư lệnh Binh đoàn Trường Sơn được Quân ủy T.Ư cho phép đề xuất, được chọn trong số các Phó chủ nhiệm Tổng cục Chính trị, Chính ủy các quân khu, quân chủngđể trên điều động làm Chính ủy. Vốn từng biết tới Đặng Tính từ kháng chiến chống Pháp, nên Đại tá Đồng Sỹ Nguyên xin Đặng Tính và được Quân ủy T.Ư ủng hộ.
Đại tá Đặng Tính nhận nhiệm vụ Chính ủy Binh đoàn Trường Sơn ngày 24-10-1971, khi ông đang là Chính ủy Bộ Tư lệnh Quân chủng Phòng không - Không quân.
Vào Trường Sơn chỉ một thời gian ngắn, Chính ủy Đăng Tính cùng Bộ Tư lệnh chỉ huy hoàn thành xuất sắc 2 chiến dịch vận tải lớn trên khắp các tuyến đường Đông, Tây Trường Sơn và nước bạn, đồng thời chỉ huy bộ đội Phòng không đánh chặn máy bay địch, không cho chúng ném bom đánh phá tự do trên các trọng điểm, đảm bảo an toàn cao nhất cho bộ đội và các đoàn xe vận tải chi viện cho chiến trường.
Chính ủy Đặng Tính cũng là người chủ trương đưa các văn nghệ sĩ: Nhà văn, nhà thơ, họa sĩ, nhiếp ảnh, văn công vào tuyến lửa thâm nhập thực tế, sáng tác và phục vụ bộ đội. Từ chủ trương này, nhiều tác phẩm có giá trị về cuộc sống chiến đấu ở Trường Sơn ra đời, mang lại món ăn tinh thần quan trọng cho những người lính đang hằng ngày, hằng giờ đương đầu với sức mạnh của bom đạn, đồng thời góp phần đáng kể vào kho tàng văn học nghệ thuậtgiai đoạn kháng chiến chống Mỹ, cứu nước.
Đầu tháng 4-1973, sau Hội nghị triển khai nhiệm vụ giai đoạn mới củaĐảng ủy, Bộ Tư lệnh Bộ đội Trường Sơn, ngoài vận chuyển hàng quân sự chiến lược, còn vận chuyển hàng dân sinh cho nhân dân vùng giải phóng miền Nam, Trung, Hạ Lào và Campuchia; xây dựng hệ thống đường cơ bản Đông Trường Sơn để có thể vận chuyển được cả 4 mùa; củng cố trục chính, giữ đường “kín”, gấp rút xây dựng căn cứ địa Tây Trường Sơn. Đoàn đi phía đông do Tư lệnh dẫn đầu, Đoàn phía tâydo Chính ủy dẫn đầu. Đoàn của Chính ủy Đặng Tính xuất phát từ Hướng Hóa, Quảng Trị theo đường 9 đến bản Đông, rồi rẽ sang đường 128... Đây là chuyến công tác cuối của ông trên cương vị Chính ủy Binh đoàn vì ông vừa có quyết định giữ chức vụ Phó chủ nhiệm Tổng cục Chính trị QĐND Việt Nam. Cũng sau chuyến công tác này, Đại tá Đặng Tính và Đại tá Đồng Sỹ Nguyên ra Hà Nội để cùng được thụ phong vượt cấp lên Trung tướng.
Sáng ngày 3-4-1973, Đoàn công tác của Chính ủy gồm 4 xe theo đường 17 từ Thaleng vào địa phận Pakxoong (vùng mới được giải phóng nằm trên cao nguyên Bôlôven). Đó là địa điểm vừa diễn ra nhiều trận giao tranh giữa ta và địch, còn sót lại nhiều bom, mìn, làranh giới ngừng bắn giữa ta và địch theo Hiệp định Viêng Chăn. Xe dò mìn và xe của lực lượng bảo vệ đi trước, xe thứ ba có Chính ủy Đặng Tính, Chính ủy Sư đoàn 968 - Vũ Quang Bình, Cục phó tham mưu Công binh Vũ Thúc Yêm, nhạc sĩ văn công Trường Sơn - Trịnh Quý và đồng chí y sĩ. Gần đến nơi, xe của Chính ủy trúng mìn chống tăng do địch cài lại. Ông và 5 đồng chí ngồi trên xe đã hy sinh.
Những người lính Trường Sơn dù chưa một lần được gặp Chính ủy nhưng vẫn truyền miệng những câu chuyện về ông. Đó là vị Chính ủy giản dị trong đời sống, sâu sắc trong công việc. Ông luôn là người xuống từng trọng điểm, nơi nào khó khăn nhất, ông đều có mặt. Trong tâm tưởng của mỗi người lính, ông gần gũi như người cha, người anh, người bạn thân thiết. Ông cắt tóc cho chiến sĩ, lợp mái lán cùng bộ đội. Chính ủy nói chuyện thời sự như một báo cáo viên, làm thơ, đọc thơ như nhà thơ đích thực. Tin Đại tá Chính ủy Đặng Tính hy sinh, toàn thể cán bộ, chiến sĩ Bộ đội Trường Sơn sửng sốt, tiếc thương người cán bộ chính trị, quân sựsong toàn, xuất sắc, tiêu biểu về tài năng và đức độ.
Những ngày xuân năm 2025, Chính ủy Đặng Tính đã đi xa hơn nửa thế kỷ. Tôi viết bài này nhân danh một người lính Trung đoàn 102B, 52 năm trước đang làm nhiệm vụ trên mảnh đất Chính ủy đã hy sinh để tưởng nhớ ông, vị Chính ủy tài năng và đức độ mà những người lính Trường Sơnnhớ mãi với sự kính trọng và khâm phục.
Nguyễn Hồng Phương