“Kinh tế tóc bạc” - giải pháp ứng phó với già hóa dân số

Phát triển "kinh tế tóc bạc" là một trong những giải pháp hiệu quả nhằm ứng phó với tình trạng già hóa dân số.

Già hóa dân số của Việt Nam đang ở mức báo động, đặc biệt khi tổng tỷ suất sinh ngày một giảm, năm 2024 là 1,91 con/phụ nữ. Đây không chỉ là vấn đề sinh sản mà còn liên quan đến kế hoạch phát triển chung của đất nước. Vấn đề phức tạp này đòi hỏi sự nỗ lực chung của cả hệ thống chính trị và mọi thành phần xã hội để giải quyết. Một trong những giải pháp cần nghiên cứu đó là khuyến khích người cao tuổi tham gia hoạt động kinh tế, đặc biệt là những người có trình độ chuyên môn kỹ thuật cao, giảm thiểu thất nghiệp, góp phần giảm tỷ số phụ thuộc chung bao gồm cả phụ thuộc già.

Cũng gặp phải tình trạng già hóa dân số, mới đây Trung Quốc đã công bố quy chế hướng dẫn cụ thể để thúc đẩy sự phát triển của “kinh tế tóc bạc”, đánh dấu văn bản chính sách đầu tiên dành riêng cho mô hình kinh tế này. Phát triển “kinh tế tóc bạc” được xem là một biện pháp quan trọng của Trung Quốc để chủ động đối phó với sự già hóa dân số, thúc đẩy phát triển chất lượng cao, mang lại lợi ích cho cả hiện tại và tương lai. Kế hoạch 5 năm lần thứ 14 về phát triển sự nghiệp người già và hệ thống dịch vụ dưỡng lão quốc gia nhấn mạnh, ra sức phát triển “kinh tế tóc bạc”, thúc đẩy sự phát triển hài hòa sự nghiệp người già với công nghiệp, dịch vụ công cơ bản và đa dạng hóa dịch vụ, đáp ứng nhu cầu đa dạng, nhiều cấp độ của người cao tuổi. Các chính sách “nền kinh tế tóc bạc” của Trung Quốc không chỉ là một cách để cải thiện chất lượng sống cho người cao tuổi mà còn tạo động lực cho nền kinh tế và thúc đẩy phát triển công nghệ. Do đó, “nền kinh tế tóc bạc” của Trung Quốc được đánh giá là có tiềm năng phát triển vô cùng lớn trong tương lai.

Dữ liệu ước tính từ China Media Group, quy mô "nền kinh tế tóc bạc" của Trung Quốc ở mức khoảng 7.000 tỷ nhân dân tệ, chiếm khoảng 6% tổng GDP của nước này và dự báo quy mô của nền kinh tế này có thể đạt 30.000 nghìn tỷ nhân dân tệ (tương đương 4,18 nghìn tỷ USD) vào năm 2035, chiếm khoảng 10% tổng GDP của cả nước.

Ở nước ta, với số lượng người cao tuổi dự báo sẽ đạt gần 17 triệu người vào năm 2039, Việt Nam đang đứng trước cơ hội vàng để phát triển một hệ sinh thái kinh tế đa dạng, phục vụ nhu cầu phong phú của nhóm dân số này. Thực tế, có nhiều trường hợp người cao tuổi, đặc biệt là trong độ tuổi từ 60 đến 75, vẫn có sức khỏe, năng lực làm việc tốt, có kinh nghiệm, có nhiều khả năng đóng góp, cống hiến cho cộng đồng và xã hội. “Nền kinh tế bạc” không chỉ giới hạn trong các lĩnh vực truyền thống, như: chăm sóc sức khỏe hay bảo hiểm mà còn mở rộng ra các ngành khác, như: du lịch, công nghệ, bất động sản và giáo dục. Điều này đòi hỏi cần thay đổi nhận thức xã hội về vai trò của người cao tuổi. Người cao tuổi cần được nhìn nhận là những người tiêu dùng tiềm năng, là kho tàng kinh nghiệm sống và tri thức quý báu. Họ có thể đóng vai trò cố vấn, nhà đào tạo, hoặc tham gia vào các hoạt động sản xuất - kinh doanh phù hợp với sức khỏe.

Việc đổi mới trong xây dựng cơ chế, chính sách sẽ thu hút hiệu quả lực lượng lao động trong độ tuổi nghỉ hưu…, chú trọng thiết kế các chính sách đặc thù tạo việc làm phù hợp, cải thiện thu nhập cho người cao tuổi, tận dụng được tiềm năng, thế mạnh của họ, bao quát được nhiều đối tượng thụ hưởng.

Chính sách hỗ trợ linh hoạt, như: giảm giờ làm việc, tạo cơ hội việc làm bán thời gian hoặc phát triển các chương trình đào tạo kỹ năng mới sẽ giúp người cao tuổi tiếp tục đóng góp vào lực lượng lao động. Ví dụ, tại Trung Quốc, chính quyền đã thực hiện các chương trình khuyến khích doanh nghiệp tuyển dụng lao động cao tuổi, đặc biệt trong các ngành nghề phù hợp, như: dịch vụ, giáo dục, và các công việc mang tính hướng dẫn, cố vấn. Trung Quốc cũng xây dựng các trung tâm đào tạo kỹ năng để giúp người cao tuổi học tập các công nghệ mới hoặc nâng cao năng lực trong lĩnh vực mới, như thương mại điện tử, nơi họ có thể làm việc tại nhà hoặc bán thời gian. Những chính sách này không chỉ hỗ trợ người cao tuổi duy trì thu nhập, mà còn giúp họ cảm thấy được tôn trọng và tiếp tục đóng góp cho sự phát triển kinh tế - xã hội. Việt Nam có thể áp dụng các biện pháp tương tự, đặc biệt trong các lĩnh vực như giáo dục, y tế và du lịch, nơi người cao tuổi có thể phát huy kinh nghiệm và kiến thức tích lũy của mình.

Trong bối cảnh già hóa dân số nhanh chóng, các chính sách hợp lý đón đầu “nền kinh tế đầu bạc” được coi là giải quyết hiệu quả, góp phần bảo đảm sự phát triển bền vững của nền kinh tế.

Mai Phương