Huyện Nghi Xuân quê hương của phong trào Xô Viết Nghệ Tĩnh trong những năm 1930- 1931 nhiều vùng ở huyện nhà thành lập các đội tự vệ đỏ chống lại cường hào, gian ác. Ngày 21/8/1945 thực hiện chỉ thị của Tổng chỉ huy quân sự tỉnh, Nghi Xuân huy động tất cả những người từ 18 đến 45 tuổi vào tổ chức tự vệ. Huyện thành lập 1 đội cảm tử 60 người. Ngày 27/11/1945 thành lập Ban chỉ huy tự vệ huyện, đồng chí Trần Văn Ôn làm chỉ huy trưởng. Vào cuối năm 1946 từ huyện đến xã đều mở hội nghị quân- dân- chính bàn kế hoạch chuẩn bị kháng chiến nhiều xã, thị trấn thành lập trung đội du khích. Để đáp ứng công tác bố phòng, xây dựng LLVT chuẩn bị kháng chiến ngày 27/7/1947 Huyện đội Nghi Xuân được thành lập. Đồng chí Bùi Thúc Thao làm chỉ huy trưởng. Từ đó huyện Nghi Xuân lấy ngày 27/7 hàng năm làm ngày truyền thông LLVT Nhân dân.
Trong 2 cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ LLVT huyện Nghi Xuân lập thành tích xuất sắc. Ngày 5/10/1948 huyện cử 35 đồng chí du kích thường trực vào chiến đấu ở chiến trường Bình- Trị- Thiên, tiếp sau đó cử thêm 60 đồng chí nữa. Năm 1949 LLVT huyện cùng với LLVT tỉnh cho thuyền vượt biển sang đảo Hải Nam nhận vũ khí về chi viện cho chiến trường. Trong những năm 1951-1952 quân của LLVT huyện Nghi Xuân có mặt ở chiến trường Bình - Trị- Thiên, Bắc Bộ, Trung và Thượng Lào. Trong 9 năm chống Pháp Nghi Xuân huy động 2.734 thanh niên nhập ngũ ( trong đó có 3 nữ), 2.601 người đi dân công hỏa tuyến, vận chuyển 85.227 kg lượng thực, vũ khí cho mặt trận Trung Lào.
Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước huyện huy động hàng chục nghìn thanh niên lên đường nhập ngũ, nhiều người tham gia dân công hỏa tuyến phục vụ chiến trường miền Nam và nước bạn Lào. LLVT ở quê nhà thi đua với con em Nghi Xuân ở chiến trường lập công xuất sắc. Chiều ngày 10/9/1965 LLVT huyện bắn cháy 2 máy bay, bắt sống phi công. Trung đội dân quân pháo mặt đất xã Xuân Liên bắn cháy tàu khu trục Mỹ. Trong thời điểm địch đánh phá đường bộ ác liệt Nghi Xuân là lực lượng chủ lực của tỉnh vận chuyển bằng đường biển. Huyện huy động 300 chiếc thuyền các xã ven biển vận chuyển vũ khí trang bị, lương thực thực, thực phẩm chi viện cho chiến trường. Chỉ tính từ năm 1966 đến năm 1968 các đội thuyền huyện Nghi Xuân đã vận chuyển 5 vạn tấn hàng hóa, vũ khí. Năm 1968 giặc Mỹ phong tỏa ta cả đường bộ và đường thủy dân quân các xã ven Sông Lam, ven biển đã phá hủy 214 quả bom từ trường, 27 quả bom nổ chậm, 168 quả thủy lôi. Dân quân các xã Xuân An, Xuân Giang, Xuân Hồng cùng đội quân cảm tử thông phà Bến Thủy trong những thời điểm các liệt nhất, để kịp thời chi viện sức người và vũ khí trang bị cho chiến trường.
Chiến tranh kết thúc huyện Nghi Xuân có 2.013 người con đã anh dũng hy sinh, 2.410 thương binh. Có nhiều người chiến đấu dũng cảm. lập công xuất sắc, tiêu biểu liệt sĩ Anh hùng LLVT Nhân dân Phan Đình Linh, Anh hùng LLVT Nhân dân Trần Văn Dần, Anh hùng LLVT nhân dân Lê Duy Chín.
Ngày 29/1/1996 LLVT huyện Nghi Xuân được Đảng và nhà nước phong tặng danh hiệu Anh hùng LLVT nhân dân. Phong tặng và truy tặng cho 18 tập thể Anh hùng LLVT trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, 2 tập thể phong tặng danh hiệu Anh hùng LLVT nhân dân trong thời kỳ đổi mới. 161 mẹ được phong tặng Bà mẹ Việt Nam Anh hùng. Được tặng thưởng 1 Huân chương Quân công hạng Nhì, 1 Huân chương Bảo vệ Tổ quốc hạng Ba, 1 Huân chương Chiến công hạng Ba. Hàng nghìn cán bộ, chiến sĩ được tặng thưởng Huân, Huy chương các loại.
Nhân dịp Lễ kỷ niệm này Tỉnh ủy, UBND tỉnh Hà Tĩnh tặng LLVT huyện Nghi Xuân bức trướng, với dòng chữ: “Đoàn kết, trung dũng, sáng tạo, quyết thắng”.
Phát huy thành tích truyền thống 70 năm qua LLVT huyện Nghi Xuân ngày nay lại lập công xuất sắc trên mặt trận mới.

Tin và ảnh: Hải Hưng