Theo các tài liêu lịch sử để lại, Thạch Hà xưa là vùng đất nằm trong quá trình lịch sử kiến tạo lâu dài của tỉnh Hà Tĩnh với những trầm tích địa chất, địa hình đa dạng với rừng núi, sông, đồng bằng và biển. Nơi đây lưu dấu đời sống của người Việt cổ cách ngày nay trên 4000 năm qua những dấu vết văn hóa trong các di chỉ khảo cổ ở xã Thạch Lạc, Thạch Đài, Thạch Lâm và Thạch Vĩnh. Qua quá trình lịch sử, Thạch Hà nhiều lần thay đổi về địa giới hành chính, hiện nay toàn huyện có 31 xã, thị trấn với diện tích tự nhiên 356,4km2, dân số trên 14 vạn người.
Tên Thạch Hà bắt nguồn từ đặc điểm địa hình với ý nghĩa trong lòng sông có đá như chứng nhân cho những giá trị đặc trưng riêng về truyền thống văn hóa, hồn cốt của mảnh đất và con người nơi đây.
Thiên nhiên ưu ái ban tặng cho mảnh đất Thạch Hà nhiều thắng cảnh đẹp, thế núi, hình sông kỳ vĩ như: Danh thắng Quỳnh Viên với đền Chiêu Trưng Đại Vương Lê Khôi gắn với truyền thuyết Chữ Đồng Tử cùng Tiên Dung tu hành đắc đạo trên ngọn núi Quỳnh Viên; và Đền Thánh Mẫu Nam Sơn, Đền Nen; đỉnh Long Ngâm như đầu rồng vươn ra biển cả; cửa biển Nam Giới, khe nước ngọt Hau Hau với thứ nước mát ngọt xưa kia dùng để cung tiến nhà Vua.

Thạch Hà là cái nôi sinh ra những giá trị văn hóa truyền thống. Từ truyền thuyết tín ngưỡng của dân tộc Chữ Đồng Tử - Tiên Dung đến những phong tục tập quán, nghệ thuật dân gian xuất phát từ đới sông lao động, sản xuất, tình yêu quê hương, đất nước. Những câu thơ dân gian, bài đồng dao, điệu vè, điệu hò hát Vi, hát Giặm chan chứa nghĩa tình đã ăn sâu vào tiềm thức, nuôi lớn biết bao thê hệ người con của quê hương. Thạch Hà cũng là cái nôi phát sinh và bảo tồn những làn điệu dân ca Ví, Giặm, được UNESSCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại.
Thạch Hà là mảnh đất " địa linh nhân kiệt " sinh ra những người con anh hùng như vị vua Mai Hắc Đế, viên tướng Võ Tá Sắt, người anh hùng Lý Tự Trọng vv.. Trong cao trào cách mạng 1930 - 1931 Thạch Hà được coi là cái nôi của phong trào Xô Việt Nghệ - Tĩnh. Trong 2 cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược, Đảng bộ và nhân dân Thạch Hà thực hiện tốt 2 nhiệm vụ chiến lược, vừa chiến đấu vừa sản xuất, là hậu phương chi viện sức người sức của cho tiền tuyến. Ghi nhận công lao đóng gốp to lớn đó, Đảng và Nhà nước đã phong tặng danh hiệu Anh hùng LLVT cho huyện Thạch Hà và 36 đơn vị cơ sở.

Sau ngày đất nước thống nhât cho đến giai đoạn hiện nay Đảng bọ và nhân dân huyện Thạch Hà luôn kế thừa và phát huy truyền thống văn hóa, đoàn kết, tự lực tự cường, cần cù trong lao động sản xuất, vượt qua mọi khó khăn, thử thách, vận dụng sáng tạo các chủ trương,đường lối của cấp trên vào thực tiễn của địa phương. Điểm sáng nổi bật hiện nay là Toàn huyện chung tay xây dựng nông thôn mới, được cả hệ thống chính trị và nhân dân hưởng ứng sâu rộng, dạt nhều kết quả tốt.
Để xứng đáng với Tổ tiên, các bậc tiền nhân và với truyền thống tốt đẹp của quê hương yêu dấu, trong chặng đường mới Đảng bộ và nhân dân Thạch Hà nguyện đoàn kêt một lòng, ra sức thi đua quyết tâm thực hiện thắng lợi Nghị quyết Đại hội Đảng các cấp nhiệm kỳ 2015 - 2020, xây dựng quê hương ngày càng giàu đẹp, văn minh, đưa Thạch Hà phát triển nhanh, bền vững.

Bài và ảnh: Lê Anh Thi