LTS: Kỷ niệm 60 năm Chiến thắng Điện Biên Phủ (7-5-1954 - 7-5-2014) Báo CCB Việt Nam mở chuyện mục “Ký ức Điện Biên” trích đăng một số tác phẩm tham gia cuộc thi “Ký ức Điện Biên” do T.Ư Hội CCB Việt Nam phối hợp với Đài Tiếng nói Việt Nam, Tập đoàn Dầu khí Quốc gia Việt Nam đồng tổ chức.
N
ghe cán bộ quân lương báo cáo: “Một dân công gánh 50kg gạo từ dưới xuôi lên đến Điện Biên ăn dè cũng hết 25kg. Đó là chưa kể trên đường vận tải gạo còn bị máy bay địch ném bom, bị địch tập kích”, Tổng tư lệnh Mặt trận hỏi:
- Có tận dụng thóc tại chỗ của đồng bào để nuôi quân được không?
- Có ạ, tốt quá, đồng bào sẵn sàng. Nhưng là thóc nên phải có cối xay mới xát ra gạo được.
Tổng tư lệnh nói: "Thế thì ta thành lập đơn vị đóng cối xay…". Và sắc lệnh được ban hành.
Tôi biết một ít tiếng Pháp, tiếng đồng bào Thái nên được BTL Quân khu Tây Bắc rút từ Trung đoàn 148 lên Quân khu đi làm “thông dịch” cho đội quân cối xay (cối dăm). Đây là đội quân “100% nông dân” không phân biệt tuổi tác, được điều đi "dân công hỏa tuyến" từ các tỉnh Nghệ An, Thanh Hóa, Phú Thọ, Vĩnh Phúc… lên đặt “đại bản doanh” sát lòng chảo Mường Thanh, Điện Biên Phủ để làm duy nhất một việc: đóng cối xay. Và hàng vạn tấn thóc la liệt khắp cánh đồng Mường Thanh của bà con các đồng bào dân tộc kìn kìn chuyển đến… góp phần giảm tải cho dân công tải lương thực từ vùng trung du, đồng bằng và miền Trung lên Điện Biên…
Có đội quân cối xay là có kho thóc tại chỗ, xay ra gạo tại chỗ nuôi quân. Nhưng đội quân này, để giữ bí mật nên không được đóng quân tập trung mà phải phân tán mỗi nơi vài ba tổ, mỗi tổ 5-7 người có tay nghề đóng cối xay rất cao.
Từ trước tới nay đồng bào dân tộc ở Điện Biên giã gạo bằng cối tận dụng dòng chảy của nước suối, nay thấy chiếc cối xay của bộ đội quay ì ì một lúc nhả trấu ra trấu, gạo ra gạo, bà con khâm phục lắm, lại càng thi nhau gùi thóc đến. Tổ bác Lê Văn Hữu ở bản Noọng Nhai có một loạt cối xay có thể xay “chín” tới gần 100% thóc thành gạo. Quý nhất là gạo “lức”, thứ gạo mà đồng bào thường dành để nấu rượu “nút lá chuối” vừa ngon, vừa thơm, vừa bổ. Gạo này bộ đội ta ăn vào khoẻ ra, bớt đi bệnh phù thũng hoặc đái tháo đường. Cán bộ hậu cần phổ biến, gạo chỉ xay mà không giã để giữ được nhiều loại vitamin, nhất là vitamin B1 chống bệnh phù thũng cho bộ đội do ở nhiều ngày trong rừng rú, hầm hào…
Để có được cái cối xay tinh xảo, xay nhiều tấn gạo chưa mòn dăm, các bác thợ cối phải vào rừng tìm các loại cây sồi, nghiến, lát… làm dăm cối. Ngõng cối đẽo bằng cây thị, cây ổi và phải do thợ có tay nghề cao mới làm được. Còn gốc cây bương già được chẻ đôi để làm tai cối, vừa thẳng lại lâu mòn, khi xay đường kính của 2 thớt hầu như không thay đổi.
Việc huy động lực lượng thợ giỏi ở vùng châu thổ sông Hồng lên đóng cối xay ở Điện Biên là cả một vấn đề đến nay các nhà khoa học quân sự đều cho rằng chỉ có: Chiến tranh nhân dân của Việt Nam mới tổ chức được? Nếu người dân không có lòng yêu nước cao độ và ý chí quyết chiến, quyết thắng giặc Pháp xâm lược thì việc xung phong đi dân công hỏa tuyến chỉ là đóng cối xay đâu phải là việc dễ?
Tôi còn nhớ ngày đó đội quân đóng cối xay phục vụ Chiến dịch Điện Biên Phủ đã có những đôi uyên ương gặp nhau thành vợ, thành chồng, như chàng thanh niên Khương Tiến Dũng (xã Tiên Lữ) và cô gái Nguyễn Thị Liên (xã Xuân Hòa) ở huyện Lập Thạch, Vĩnh Phúc. Sau Chiến thắng Điện Biên Phủ họ trở về quê kết hôn, nay đều ở tuổi gần cửu thập.
Đã 60 năm Chiến thắng Điện Biên Phủ lịch sử, nhắc đến chiến công của “Bộ đội Cụ Hồ” không thể không kể đến “đội quân” đóng cối xay với hàng trăm người ngày ấy. Có người được kết nạp vào Đảng từ đội quân này, có người hi sinh vì sốt rét và bom đạn địch, nhưng đến hôm nay, ít người biết đến họ. Nhân kỷ niệm 60 năm ngày giải phóng Điện Biên Phủ lịch sử, tôi xin kể lại câu chuyện này, dù chưa lột tả hết về cách đóng cối xay, cách xay lúa, sự hi sinh thầm lặng của họ…
Họ là những người thật bình dị nhưng đầy quả cảm góp phần làm nên lịch sử vẻ vang của nước nhà.
M.N